ΑΡΘΡΟ: Το αμείλικτο μένος για το Πανεπιστήμιο

Του
Δ. Σεβαστάκη*

Πολλοί πανεπιστημιακοί δημοσιεύουν ενδιαφέροντα ή και εξαιρετικά κείμενα, αντιδικώντας με το νέο νόμο για τα ΑΕΙ. Προσπαθούν να εξηγήσουν με όρους ενός αχαλίνωτου ουμανισμού, ή με όρους μιας δομημένης αλλά ακαδημαϊκής επιχειρηματολογίας, προβλήματα που δεν είναι καθόλου αυτονόητα για τον εξωπανεπιστημιακό πολίτη.
Συχνά αντιμετωπίζουν μια ανεξήγητη, κυρίως διαδικτυακή, επιθετικότητα. Απαντούν. Μόνο που απαντούν -φοβάμαι- σε λάθος ερώτημα. Το κέντρο της σοβαρής διαμάχης δεν είναι μια...πολιτική «αβλεψία», μια τεχνοκρατική αδεξιότητα στην κατασκευή του νόμου. Ούτε η θεμελίωση ενός μεγάλου πολιτιστικού εγκλήματος που συντελείται με τη στρατηγική ανάσχεση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνο στις πεινασμένες «αγορές» από κρατικοδίαιτους και ευρωδίαιτους επιχειρηματίες, που θέλουν τα ερευνητικά προγράμματα για τον εαυτό τους και, δυνητικά, τους φοιτητές για πελάτες τους. Ούτε, νομίζω, το πρόβλημα βρίσκεται στην «προπαγανδιστική αποτελεσματικότητα» του κυβερνητικού επιτελείου που έρχεται να συναντήσει και να εκμεταλλευτεί υπαρκτά και σοβαρά προβλήματα πανεπιστημιακής κακοδιοίκησης ή παραφθοράς.

Το πρόβλημα νομίζω ότι εκφράζεται με μια πολύπλευρη αποκαθηλωτική μέριμνα, μια βαθύτερη κοινωνική εμπάθεια προς το Πανεπιστήμιο. Εκεί πρέπει κανείς να αναζητήσει το κέντρο του προβλήματος. Ισως πρέπει να επισημάνω ότι σφοδρές επιθέσεις δέχεται το Πανεπιστήμιο κυρίως από τις υπώρειες της φθίνουσας μεσαίας τάξης. Γιατί; Πιθανόν γιατί το Πανεπιστήμιο αποτελεί ένα από τα τελευταία μεγάλα εννοιολογικά σχήματα, που πρέπει να θρυμματιστεί μέσα στον κοινωνικό εμφύλιο και τις ποικίλες προσωπικές και συλλογικές διαψεύσεις. Και η πιο διαψευσμένη αφήγηση είναι η ίδια η «νέα» μεσαία τάξη, που η ανέλιξή της πολιτικά και οικονομικά κορυφώθηκε τη δεκαετία του ’90. Πολιτιστικά η «τάξη» αυτή θεμελιώθηκε σε μια τηλεοπτική «αιτιοκρατία», σε μια γρήγορη και αλματική μυθοπλαστική και αξιωματική υπέρβαση:

Ο νέος μέσα από μια ευνοϊκή σύμπτωση (ερωτική στην τηλεόραση, κομματική ή χρηματιστηριακή στη ζωή) ανέρχεται και πλουτίζει. Η νέα μεσαία τάξη αυτοαξιολογήθηκε όπως ακριβώς αξιολογούν στα τηλεπαιχνίδια, όπως επιλύουν τις δραματουργικές αντιθέσεις τα σίριαλ, με τη μαζική φαντασίωση της ανόδου στο φωτεινό πουθενά.

Πολλά από τα (διαψευσμένα πλέον) μέλη της απεχθάνονται κάτι που δεν εξαγοράζεται, αλλά δουλεύεται: τη μόρφωση, τη βαθιά καλλιέργεια, τη δεύτερη σκέψη, τη δύσκολη κριτική σύνθεση. Στη θέση τους θέλουν τη γραμματειακή βεβαίωση μόρφωσης, την περιληπτική πολυμάθεια, την προφάνεια, την προσχωρητική κατανόηση. Οχι φυσικά πως τα Πανεπιστήμια είναι μόνο ή οι μόνοι χώροι λογιοσύνης, αλλά είναι οι πιο ισχυρά θεσμισμένες προϋποθέσεις λογιοσύνης. Με μια σχετικά ήπια ταξικότητα επιτρέπουν στο ταλέντο, ακόμα και του φτωχού, να ανέλθει.

Η νέα μεσαία τάξη εκπαιδεύτηκε να μη θέλει το κοπιώδες ταλέντο, αλλά το υπέρλαμπρο ζωδιακό τεκμήριο. Σ’ ένα βαθμό, έτσι εκφράστηκε και η δική της άνοδος: μέσα από έναν ανάστροφο συλλογικό ναρκισσισμό. Αρκτικόλεξα λοιπόν, φόρμες συμπλήρωσης και αριθμήσεις ποιοτήτων και πάθους. Αυτό είναι το νέο Πανεπιστήμιο που χρειάζεται. Μια νέα μαζική ψευδαίσθηση, όπου ο καθρέφτης θα λέει ότι «είσαι ο πιο ωραίος» και η πραγματικότητα θα αποδεικνύει ότι είσαι ο πιο ηλίθιος.

Ναι, το Πανεπιστήμιο κουβαλάει προβλήματα που οι φοιτητές τα αισθάνονται στην πρώτη τους επαφή με αυτό και τους διδάσκοντες. Ανελαστική και δυσκίνητη ακαδημαϊκότητα, μη διαθεσιμότητα προσωπικού, συχνά ψυχρή και αυτοσυντηρητική διδασκαλία, απίθανη ανοργανωσιά, υλική φτώχεια, βλακώδεις ή πονηρούς ανταγωνισμούς και υπόγειες συνδέσεις παρεών.

Ναι, είναι αυτά τα προβλήματα που επιβαρύνουν το Πανεπιστήμιο και τους πνευματικούς ανθρώπους με ένα υπέρμετρα γραφειοκρατικό, φθοροποιό βάρος από περιττές συγκρούσεις και σπατάλες.

Ναι, είναι αυτά που συχνότατα δεν επιτρέπουν να συνεννοηθείς μετοχικά σε μια πνευματική και ποιητική εγρήγορση, όπως η διδασκαλία. Και είναι αυτά τα προβλήματα που με ένα τυφλό μένος ενισχύουν και καλλιεργούν η ίδια η πυρηνική σύλληψη του νόμου αλλά και οι συχνοί βωμολοχικοί τσαμπουκάδες εναντίον του Πανεπιστημίου και της πολιτιστικής συνθήκης που εγκλείει.

dsevastakis@arch.ntua.gr
*Ζωγράφος, επ. καθηγητής ΕΜΠ