Η τρανς Aριστερά – και η ανάγκη της

Ριζοσπαστική πολιτική, φύλο και σεξουαλικότητα

 

Ρενέ Μαγκρίτ,

«Το μοντέλο», 1922

του Δημήτρη Παπανικολάου

 

Η πρώτη αντίδρασή μου, όταν άκουσα την προηγούμενη εβδομάδα τον Πάνο Σκουρλέτη να αναφέρεται σε τρανσέξουαλ αριστερούς μιλώντας για τα στελέχη της ΔΗΜΑΡ, ήταν να σκεφτώ ότι μάλλον ο εκπρόσωπος Tύπου του ΣΥΡΙΖΑ δεν γνωρίζει την ανθρωπογεωγραφία του ίδιου του πολιτικού χώρου τον οποίο εκπροσωπεί. Μου φάνηκε, δηλαδή, περίεργο να μην ξέρει ότι και βέβαια υπάρχουν «τρανσέξουαλ» αριστεροί και...

αριστερές, και ότι οι περισσότεροι από αυτούς βρίσκονται πολύ κοντά στον ΣΥΡΙΖΑ, συμμετέχοντας στον πολύ δημιουργικό διάλογο που κάνουν οι ομάδες φύλου/σεξουαλικότητας και δικαιωμάτων εντός του κόμματος και των συνιστωσών του. Να μου πεις, μια άστοχη παρομοίωση έκανε ο άνθρωπος, διευκρινίζοντας μάλιστα ότι είπε τη φράση «πολιτικά μιλώντας». Περί αυτού παρακάτω.

Η δεύτερή μου σκέψη, μόλις άκουσα για τρανσέξουαλ αριστερούς, ήταν ο χαμός που θα επακολουθούσε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – παρόμοιος μ’ αυτόν που είχε προκληθεί για προηγούμενες αντίστοιχες δηλώσεις στελεχών ή συνεργαζόμενων με τον ΣΥΡΙΖΑ. Με το που γίνονται τέτοιες δηλώσεις, τα αντανακλαστικά των χρονικογράφων του διαδικτύου είναι να βγουν να καταγγείλουν συλλήβδην το κόμμα για κοινωνικό αρχαϊσμό. Άντε τώρα να πείσεις ότι δεν είσαι (ομοφοβικός ή τρανσφοβικός) ελέφαντας… Ή, τέλος πάντων, να δεις κατά πόσο μπορεί να είσαι λιγάκι, και να κάτσεις, πολιτικά, να το αντιμετωπίσεις.

Αν γυρνώ και (συ)ζητώ τα ρέστα από εκείνη τη φράση, δεν είναι μόνο γιατί πιστεύω ότι η Αριστερά που θέλει να εκπροσωπεί ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ο χώρος όπου όταν κάνεις ένα τέτοιο λεκτικό παραστράτημα βγαίνεις και λες κι ένα δημόσιο συγγνώμη. Είναι γιατί πιστεύω ότι, με την αφορμή αυτή, μπορούμε και πρέπει να συζητήσουμε τρία καίρια και αλληλένδετα ζητήματα που αναδύονται: πολιτικοκοινωνικής στόχευσης, πολιτικού λόγου και πολιτικής γενεαλογίας. Τα παίρνω με τη σειρά.

Υπάρχει κόσμος που περιμένει από τη νέα Αριστερά να παραγάγει όχι απλώς μια ρητορική ανοχής, αλλά πραγματικά ριζοσπαστική πολιτική στα ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας. Πολύς επίσης κόσμος πιστεύει ότι, την εποχή της Κρίσης, όταν οι έμφυλες ιεραρχίες σκληραίνουν, η επιμονή της Αριστεράς σε αυτά τα ζητήματα επιβεβαιώνει παραδειγματικά τη ριζοσπαστικότητα και την πολιτική της βούληση. Το να έχει όλο και πιο προοδευτικές και ενημερωμένες πολιτικές φύλου και σεξουαλικότητας, δεν είναι για την Αριστερά μόνο δείγμα του γενικότερου πολιτικού πολιτισμού της· σήμερα, γίνεται και μια απολύτως αναγκαία ένδειξη ότι δεν είναι διατεθειμένη να συστραφεί, εν καιρώ μνημονίων, σε κοινωνικοπολιτικές ατζέντες εθνοπαραδοσιακές, κοινωνικοπατριαρχικές, και βιοπολιτικά κανονιστικές.

Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ο μάτσο πολιτικός λόγος φαίνεται ακόμα πιο προβληματικός τώρα. Αν παλιότερα έβλεπες δυο πρώην συντρόφους να βρίζονται στα παράθυρα, ο ένας να αποκαλεί τον άλλον «ψεκασμένο», και ο άλλος, υπό πίεση, να τον λέει «τρανσέξουαλ αριστερό», μάλλον θα μειδιούσες. Τ’ αγόρια τσακωθήκανε και το παράθυρο έγινε καφενείο. Σήμερα όμως, στη σκηνή αυτή, το χαμόγελο παγώνει. Αφενός γιατί στο νου, όσο κι αν δεν το θες, έρχονται άλλες, πολύ πιο βίαιες πρόσφατες σκηνές, όπου η μάτσο έμφυλη ρητορική ήλθε να συνδαυλίσει ρατσιστικά, εθνεγερτικά και ετεροφοβικά ουρλιαχτά· αν ο φασίστας είναι μάτσο, πρέπει να κάτσεις να σκεφτείς γιατί εσύ δεν πρέπει να είσαι. Αφετέρου, ίσως είναι και καιρός να αναλύσουμε τη λογική κάποιων μεταφορών που μας φαίνονται αθώες. Από πού κι ως πού, από ποιον και γιατί, για παράδειγμα, η εικόνα του διεμφυλικού, του/της τρανς, ταυτίζεται με το ψέμα ; Ή, επίσης, πώς και γιατί η ιδέα της Αριστεράς ταυτίζεται με κάτι που είναι «φυσικά» ριζωμένο (όπως ίσως κάποιοι θεωρούν ότι είναι το βιολογικό φύλο); Ποιος ταυτίζει την Αριστερά με κάτι που δεν πρέπει να εξελίσσεται και να αλλάζει στη βάση αρχών που εμπεριέχουν την επιλογή, την τόλμη, την επιθυμία και τον ενσώματο αναστοχασμό; Στο μυαλό μου η τρανς Αριστερά είναι αδιανόητο να χρησιμοποιείται ως βρισιά, ακριβώς γιατί θεωρώ ότι είναι μια εικόνα που θα έπρεπε, αντίθετα, να μας εμπνεύσει.

Κι έρχομαι, έτσι, στο τελευταίο ζήτημα, αυτό της πολιτικής γενεαλογίας: αν θεωρούμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αυτήν τη στιγμή ο πολιτικός φορέας που βρίσκεται κοντά στα κινήματα, τότε ας σκεφτούμε πραγματικά τι σημαίνει «το προσωπικό είναι πολιτικό». Πρόκειται, άλλωστε, για τη βασική συνθήκη προβληματισμού των κινημάτων σήμερα, την πιο ουσιαστική τεχνολογία παραγωγής των νέων ιδεών τους. Οι νεοφιλελεύθεροι που εύκολα παιανίζουν το τραγούδι της «αναγνώρισης δικαιωμάτων», αποκρύπτουν μονίμως το παρελθόν, τους κοινωνικούς αγώνες και το ριζοσπαστικό λόγο αυτής της δύσκολης εξίσωσης, «προσωπικό/πολιτικό». Όχι, ελπίζω, η Αριστερά – η οποία αυτήν ακριβώς την κινηματική γενεαλογία, που είναι κοινοτική, συλλογική, ιστορικά διεκδικητική (και όχι ατομική), θέλει να αναθερμάνει. Έτσι νοείται η πολιτική γενεαλόγηση: ένα διαφορετικό πλάγιασμα της πολιτικής, που αναστοχάζεται διαρκώς τους όρους, την ιστορικότητα, και το δύσκολο παρελθόν των διεκδικήσεών της.

Αν κάποιοι προσβλήθηκαν με τη φράση «τρανσέξουαλ αριστεροί», τίποτα δεν λύνεται με το να τους ζητήσουμε προσωπικά συγγνώμη. Γιατί δεν είναι μόνο δικό τους θέμα. Το θέμα είναι όλων μας, κι αγγίζει αυτά τα νήματα που, σε τόσο δύστροπο καιρό, ένας ολόκληρος πολιτικός χώρος προσπαθεί με αγωνία να ξαναπιάσει.

 

Ο Δημήτρης Παπανικολάου διδάσκει νεοελληνική φιλολογία, θεωρία της λογοτεχνίας και σπουδές φύλου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης