Το έργο του Μάο Τσετούγκ ως τομή και ως συνέχεια

του Χρίστου Μάη*

 

Υπό μια έννοια ο Μάο Τσετούγκ δεν επέφερε καμιά τομή στο επαναστατικό κίνημα. Σε ζητήματα μεθοδολογίας και ανάλυσης προσανατολίστηκε από πολύ νωρίς στον διαλεκτικό υλισμό, κάτι που είχαν ήδη κάνει οι Μαρξ και Ένγκελς, στόχευε πάντα στην “συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης” κάτι που είχε...

ήδη επισημάνει και εφαρμόσει ο Λένιν, επιχείρησε την οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα αλλά και την επικράτηση απέναντι σε στοιχεία που επέλεγαν το δρόμο του κεφαλαίου από το δρόμο του προλεταριάτου, κάτι που ήδη επιχείρησε με αντίστοιχα αποτελέσματα—τηρουμένων των αναλογιών—ο Στάλιν.
Από την άλλη οι εκδόσεις Εκτός των Τειχών επέλεξαν να εκδόσουν τα Φιλοσοφικά του Κείμενα. Ο Μάο όντως συνέγραψε πληθώρα φιλοσοφικών κειμένων αλλά δεν υπήρξε φιλόσοφος, έγραψε άλλα τόσα στρατιωτικά κείμενα, αλλά δεν υπήρξε στρατιωτικός, τοποθετήθηκε σε ζητήματα οικονομίας αλλά δεν υπήρξε οικονομολόγος, τέλος, ασχολήθηκε με ζητήματα πολιτισμού χωρίς όμως η πρωταρχική του θέση να βρίσκεται αυστηρά οριοθετημένη στους κόλπους της διανόησης.
Έχει αράγε σημασία μια έκδοση έργων του Μάο σήμερα, υπό την έννοια της αναγκαιότητας, και δη των φιλοσοφικών του, υπό το πρίσμα της χρησιμότητας; Ας αφήσω την απάντηση για το τέλος.
Κατά την άποψή μου, η τομή στο έργο του Μάο—διότι όντως υπάρχει τομή—και χωρίς να υποτιμώ ούτε το θεματικό του εύρος, ούτε την πολιτική του διάσταση και τη συνεισφορά του στην νίκη απέναντι στην Ιαπωνική επίθεση, απέναντι στον Κινεζικό εθνικισμό, τη φεουδαρχία και την άρχουσα τάξη της Κίνας εν γένει αλλά και την σύλληψη και προσπάθεια εφαρμογής της Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης ως απάντηση στην επικράτηση των αστικών στοιχείων στο σύνολο των μηχανισμών, κομματικών και κρατικών, υπήρξε ακριβώς αυτή που του επέτρεψε την σύλληψη και εμβάθυνση όλων αυτών των θεωρητικών έργων και των πρακτικών τους εφαρμογών. Η ανάπτυξη και εμβάθυνση της διαλεκτικής και πιο συγκεκριμένα του διαλεκτικού υλισμού, που διατρέχει το έργο του Μάο και που ο ίδιος επιχειρεί να εξειδικεύει. Ο Μάο δεν παρέχει τόσο τη λύση στο πρόβλημα όσο προσπαθεί μονίμως να αναπτύξει τα εργαλεία που θα βοηθήσουν το επαναστατικό κίνημα να προχωρήσει στις δικές του αναζητήσεις.
Δυστυχώς αυτό το τελευταίο δεν έγινε αντιληπτό από μεγάλα τμήματα ριζοσπαστικών και επαναστατικών δυνάμεων που κράδαιναν τα έργα του Μάο απειλητικά προς τους “εχθρούς του λαού” ξεχνώντας όμως πως απειλητικό είναι το μήνυμα και όχι το μέσο. Γι αυτό το λόγο, και παρότι οι εκδόσεις του Μάο στη χώρα μας δεν κακόπεσαν μεταφραστικά σε σχέση με πολλών άλλων, η ανάγνωσή τους υπήρξε επιφανειακή. Τα έργα σπανίως εκδίδονται με κάποιο πρόλογο που να θέτει το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποία γράφτηκαν ή/και που να συνδέει το εν λόγω έργο του Μάο με τις ιδιαίτερες συνθήκες και προβλήματα του ενχώριου κινήματος. Η άκριτη υϊοθέτηση σε ότι ερχόταν από ανατολάς με τη «σφραγίδα» του Μάο—και άλλων βέβαια αλλά το θέμα μας σήμερα είναι ο Μάο—υπήρξε ένα άλλο πρόβλημα που ταλάνισε το επαναστατικό κίνημα. Η αδυναμία διάκρισης της διάστασης των απόψεων της γενικής συλλογιστικής που διέπουν λόγου χαρή τα κείμενα πολεμικής με τους Σοβιετικούς με αυτού της λεγόμενης θεωρίας των Τριών Κόσμων είναι πράγμα αξιοθαύμαστο, κι όμως συνέβη, και μάλιστα σε διεθνή κλίμακα.
Επίσης, ο εκδοτικός χείμμαρος που αφορά τα έργα του Μάο, κυρίως κατά τη δεκαετία του '70, αντί να ξεδιαλύνει τα πράγματα, ακριβώς διότι συνήθως γινόταν χωρίς να διέπεται από κάποια λογική ή στρατηγική, μάλλον τα συσκότιζε. Αυτή η τάση αποτέλεσε σημείο κριτικής και από τον ίδιο το Μάο που κατά τη διάρκεια του Κινήματος Σοσιαλιστικής Εκπαίδευσης (1963-1966) σε τέσσερις καταγεγραμμένες τοποθετήσεις [1] του αντιτίθεται τόσο στις λογικές μη-ανάγνωσης όσο και, επιτρέψτε μου τον όρο, υπερ-ανάγνωσης, μια λογική η οποία σχηματικά τοποθετείται τόσο ενάντια στον αγνωστικισμό και τον εμπειρισμό όσο και ενάντια στο σχολαστικισμό και το δογματισμό. Ο Μάο δε θέτει εαυτό σε απόσταση και από τις δυο αυτές καταστάσεις. Οφείλεις να αναλύεις τα γεγονότα και να προχωράς με βάση τη γενική σου κατεύθυνση, ούτε να θεωρητικολογείς χωρίς καμιά επίγνωση της πραγματικότητας αλλά ούτε και να υποτάσσεσαι στο...βλέποντας και κάνοντας...

Ας περάσουμε σε μια περιοδολόγηση των έργων του Μάο καθαυτών για να αντιληφθούμε τη λογική που τα διαπερνά. [2] Το πρώτο διασωσμένο του έργο—το οποίο εκδόθηκε όσο ο ίδιος ήταν εν ζωή από τις Ξενόγλωσσες Εκδόσεις του Πεκίνου—χρονολογείται στα 1926 και είναι το “Η ανάλυση των τάξεων στην κινεζική κοινωνία.” Ο Μάο σε αντίθεση με διάφορους αυτοαποκαλούμενους μαρξιστές αντιλαμβάνεται την 11η θέση του Μαρξ για το Φόυερμπαχ στην ολότητά της. Προφανώς το ζήτημα είναι να αλλάξουμε τον κόσμο αλλά για να το κάνουμε αυτό πρέπει πρώτα να τον ερμηνεύσουμε. Έτσι ο Μάο που πάνω απ' όλα υπήρξε επαναστάτης-κομμουνιστής επιχειρεί να ερμηνεύσει την κινεζική κοινωνία προκειμένου να την αλλάξει. Ένα χρόνο μετά ακολουθεί η “Έκθεση σχετικά με μια έρευνα πάνω στο αγροτικό κίνημα στη Γενάν”. Θα λέγαμε με όρους ακαδημαϊκούς πως ο Μάο προχωράει σε “συμμετοχική παρατήρηση” προκειμένου να εμβαθύνει τη γνώση του σε σχέση με την κατάσταση του κινήματος ούτως ώστε να εντοπίσει τόσο τις δυνατότητες όσο και τις αδυναμίες του με μια “συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης”. Το τρίτο του έργο, στα 1928, είναι το “Για ποιο λόγο μπορεί να υπάρξει κόκκινη πολιτική εξουσία στην Κίνα;”. Πρόκειται για ένα απολογισμό όπου από την ανάλυση της πολιτικής κατάστασης και τον απολογισμό για τα λάθη του παρελθόντος επιχειρεί να εξηγήσει το φαινόμενο της πρωτοφανούς ύπαρξης απελευθερωμένων “κόκκινων” περιοχών προκειμένου να εμβαθύνει τόσο στις αντιθέσεις της κινεζικής κοινωνίας όσο κυρίως, μέσω αυτών, στις δυνατότητες του επαναστατικού κινήματος. Αντίστοιχης θεματικής υπήρξε και το έργο του “Η πάλη στα βουνά Τσινγκάνγκ”. Όπως βλέπουμε τα πρώτα έργα του Μάο προσπαθούν να θέσουν τις βάσεις για την ανάλυση της κινεζικής κοινωνίας και με βάση αυτή να θέσουν τους στόχους για να αναδειχθεί αλλά και να επιτευχθεί η επαναστατική προοπτική.

Οι απόψεις του Μάο αλλά και οι πολιτικές του ΚΚ Κίνας δεν είχαν καθολική απήχηση μέσα στο κόμμα. Έτσι, το 1929, ο Μάο οδηγείται στο να γράψει το “για την καταπολέμηση των εσφαλμένων αντιλήψεων στο κόμμα”. Η ιδιαιτερότητα της αντίληψής του, που δείχνει και την αξία της έκδοσης των φιλοσοφικών του κειμένων, έγκειται ακριβώς στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τα ζητήματα σε αυτό το έργο, μια μέθοδος που θα δούμε να επαναλαμβάνεται και που εμφανίζεται και στα προηγούμενά του έργα αλλά κατά τη γνώμη μου όχι σε τέτοιο βάθος. Οι διαφωνίες στις οποίες αναφέρεται ο Μάο στο έργο αυτό αφορούν θεωρητικά τον κόκκινο στρατό, ας πούμε σχηματικά πως πρόκειται για στρατιωτικής φύσεως διαφωνίες. Παρόλα αυτά ο Μάο δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα αυστηρά ως τέτοιο, δηλαδή ως ένα καθαρά στρατιωτικό θέμα. Αντιθέτως, θέτει το ζήτημα σε δυο επίπεδα. Πρώτον, προχωράει σε μια ταξική ανάλυση του Κομμουνιστικού Κόμματος και προσπαθεί να συνδέσει τις απόψεις που εκφράστηκαν με την ταξική καταγωγή/θέση και συνεπώς την ταξικά διαμορφωμένη συνείδηση των υποκειμένων που τις εξέφραζαν. Έπειτα επιχειρεί να δει όλες τις επιμέρους πτυχές του ζητήματος και να προτείνει με βάση τη διαλεκτική, λύσεις, συνδυάζοντας, στρατηγική και τακτική, θεωρία και πράξη.
Το 1930, έρχεται το κείμενο που ο τίτλος του χάρισε σε γενιές ριζοσπαστών ένα τσιτάτο προς χρήση, “Μια σπίθα μπορεί να ανάψει φωτιά σε ολόκληρο τον κάμπο”. Αυτό το κείμενο έρχεται και πάλι να αντικρούσει διαφορετικές απόψεις εντός του ΚΚΚ, πεσιμιστικές αυτή τη φορά. Ο Μάο ξεκινάει για άλλη μια φορά με μια ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης παραθέτοντας σειρά επαναστατικών και κινηματικών γεγονότων της περιόδου σε συνδυασμό με την ανάλυση των γενικότερων πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που επικρατούν στην Κίνα, προχωρόντας σε μια ανάλυση των τακτικών που οφείλει να ακολουθήσει το ΚΚ Κίνας και ο Κόκκινος Στρατός. Τρία χρόνια μετά έρχεται το κείμενο “να προσέξουμε την οικονομική δουλειά”. Το κείμενο αυτό προσπαθεί να αναδείξει τη σημασία της οικονομικής δουλειάς αλλά και τη διαλεκτική της σχέση με τον επαναστατικό πόλεμο που την περίοδο που συζητάμε είχε εξαπολύσει το ΚΚ Κίνας. Ο Μάο επιμένει να τονίζει σε όσους αναδεικνύουν την κύρια πλευρά ενός ζητήματος ως της μοναδικής, τόσο την ύπαρξη των άλλων πλευρών που επειδή δεν είναι κύριες δεν σημαίνει πως είναι και ελάσσονος σημασίας αλλά και να αναδεικνύει το κόκκινο νήμα που συνδέει τις πλευρές αυτές με την κύρια. Και το επόμενό του κείμενο αφορά την οικονομική πολιτική του ΚΚΚ (Η οικονομική μας πολιτική, 1/1934) και το αμέσως επόμενό του κείμενο αναφέρεται στην ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών των λαϊκών μαζών όπως επίσης επισημαίνει ότι πρέπει να δοθεί προσοχή στις μεθόδους δουλειάς. (Να βελτιώσουμε τις συνθήκες των λαϊκών μαζών και να προσέξουμε τις μέθοδες δουλειάς, 1/1934). Για άλλη μια φορά ο Μάο συνδέει το κύριο—τον επαναστατικό πόλεμο—με τις επιμέρους πτυχές, την κατάσταση των μαζών προκειμένου να υποστηρίζουν και να συμμετέχουν στον επαναστατικό πόλεμο, αλλά και την ανάγκη τα στελέχη και τα μέλη του ΚΚ να συνδέουν τον επαναστατικό πόλεμο με την ανάγκη για συγκρότηση και λειτουργία της οικονομίας και των κοινοτήτων.
Νομίζω πως ο όγκος των έργων που εξετάστηκαν είναι ικανοποιητικός για εξαγωγή συμπερασμάτων ή στην προκειμένη περίπτωση για στήριξη των θέσεων που πρότεινα για τη λογική που διαπερνά το έργο του Μάο εξαρχής με ορισμένες που προέκυψαν μέσα από την ίδια την περιοδολόγηση.

Θέση 1: Εφαρμογή της θεωρίας του διαλεκτικού υλισμού ανεξαρτήτως από το είδος ή το μέγεθος του προβλήματος.
Θέση 2: Ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, στις συγκεκριμένες συνθήκες. Ανάλυση του προβλήματος προς επίλυση αλλά και της στοχοθεσίας προκειμένου να εξευρεθεί η κατάλληλη λύση. Ο Μάο εκκινεί πάντα από το ειδικό και το συγκεκριμένο προκειμένου να περάσει στη σφαίρα της θεωρίας και της φιλοσοφίας.
Θέση 3: Αναγνώριση κύριας αντίθεσης αλλά και κύριας πλευράς της αντίθεσης αυτής. Εδώ μια παρένθεση, η αναγνώριση από πλευράς του Μάο της κύριας αντίθεσης και κατ' επέκταση της κύριας πλευράς της αντίθεσης αυτής έρχεται προκειμένου να θέσει τους στόχους και να ιεραρχήσει τα μέτωπα πάλης και όχι για να υποτιμήσει δευτερεύουσες αντιθέσεις και πλευρές, μιας και ο ίδιος ο Μάο τονίζει πως οι δυο πλευρές της αντίθεσης ανταγωνίζονται μεταξύ τους και πως η κύρια μπορεί να γίνει δευτερεύουσα και αντίστροφα.
Θέση 4: Ανάλυση των τακτικών που υπηρετούν την κύρια στρατηγική αλλά και ανάλυση του συνόλου των πτυχών της στρατηγικής αυτής.

Αυτές οι τέσσερις θέσεις, και που προφανώς δεν είναι οι μόνες, μιας και δεν προχώρησα σε μια συνολική αποτίμηση του έργου του, θεωρώ πως αποτελούν θεμελειώδεις θέσεις, θέσεις αρχής, που διατρέχουν το έργο του Μάο. Δεν πρόκειται για θέσεις που βρίσκονται είτε στο ένα είτε στο άλλο έργο, που εφαρμόζονται εν μέρει ή κατά βούληση. Η χρήση τους είναι καθολική και κατά την άποψή μου διαχρονική. Ως εκ τούτου αποτελούν τον οδηγό για την ανάλυση των ζητημάτων του σήμερα και του αύριο. Το γεγονός πως η χρήση της υλιστικής διαλεκτικής, την οποία επιχειρεί να εξελίσσει και να εξειδικεύει στα έργα του, και η οποία αποτελεί το βασικό μεθοδολογικό του εργαλείο, αποτελεί αντικείμενο της έκδοσης αυτής απαντάει το αρχικό μου ερώτημα. Το ερώτημα ήταν, έχει αράγε σημασία μια έκδοση έργων του Μάο σήμερα, υπό την έννοια της αναγκαιότητας, και δη των φιλοσοφικών του, υπό το πρίσμα της χρησιμότητας; Η απάντησή μου δεν μπορεί να είναι παρά εμφατικά θετική.

[1]http://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-9/mswv9_14.htm http://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-9/mswv9_16.htm http://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-9/mswv9_38.htm http://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-9/mswv9_20.htm

[2]
Τα κείμενα τα οποία ακολουθούν περιλαμβάνονται στο Μάο Τσε Τουνγκ, Εκλογή Έργων: 1926-1937 [Εκλογή έργων του Μάο Τσε Τουνγκ: Τόμος Ι], Ιστορικές Εκδόσεις, Αθήνα 1967

* Παρέμβαση στην παρουσίαση του βίβλιου Μάο Τσετούγκ, Φιλοσοφικά κείμενα, στο βιβλιοπωλείο Εκτός των Τειχών, 12/4/2013

πηγή: http://antigeitonies.blogspot.gr/2013/04/blog-post_1036.html