Πρώτη τηλεοπτική προβολή : Πέμπτη, 8/3/2012, στις 22.00
Το 2008 η Ισλανδία ήρθε αντιμέτωπη με μια άνευ προηγουμένου οικονομική καταστροφή. Οι τρεις τράπεζές της κατέρρευσαν συμπαρασύροντας στο γκρεμό όλη την...
κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Τέσσερα χρόνια μετά, το 2012, η Ισλανδία άρχισε να δείχνει σημάδια ανάκαμψης. Η ανεργία μειώνεται, η ανάπτυξη βρίσκεται περίπου στο 2,5%. Ωστόσο για να γίνει αυτό, μπήκαν σε εφαρμογή ανορθόδοξοι χειρισμοί, τελείως διαφορετικοί από αυτούς που επιβάλλει η Ε.Ε. και το Δ.Ν.Τ. σε χώρες της ευρωζώνης που πλήττονται από την κρίση. Χειρισμοί που πολλές φορές έφεραν τη χώρα αντιμέτωπη με τη Διεθνή Κοινότητα και τις αγορές. Πλέον ακόμα και το Δ.Ν.Τ. παραδέχεται πως η διαφορετική διαχείριση της κρίσης από τους Ισλανδούς έφερε καρπούς. Πώς τα κατάφεραν οι απόγονοι των Βίκινγκς;
«Ο Θεός να ευλογεί την Ισλανδία!», δήλωνε στις 6 Οκτωβρίου του 2008, σε διάγγελμά του προς τον ισλανδικό λαό, ο τότε πρωθυπουργός και πρόεδρος του δεξιού Κόμματος της Ανεξαρτησίας, Γκέιρ Χάαρντε. Η ελεύθερη αγορά είχε πια σταματήσει να δίνει την ευλογία της και το νεοφιλελεύθερο οικονομικό θαύμα της νησιωτικής χώρας είχε αποδειχθεί ένα ισλανδικό παραμύθι. Οι τρεις τράπεζες της χώρας πτώχευσαν και σα να βρυχήθηκε το ρήγμα πάνω στο οποίο βρίσκεται η Ισλανδία, η οικονομία της κατέρρευσε. Πώς, όμως, μια χώρα, «η καλύτερη για να ζεις» σύμφωνα με τον ΟΗΕ το 2007, έφτασε μόλις ένα χρόνο μετά στο χείλος της καταστροφής;
Η Ισλανδία είναι ένα ιδιαίτερα όμορφο, ηφαιστειογενές νησί του Βόρειου Ατλαντικού, με μόλις 320 χιλιάδες κατοίκους. Βρίσκεται κυριολεκτικά στην άκρη του κόσμου, πάνω στο ρήγμα της ευρωπαϊκής με την αμερικανική τεκτονική πλάκα. Λόγω αυτού, έχει πλούσιες γεωθερμικές πηγές και οι άφθονες ποσότητες ανανεώσιμης ενέργειας καλύπτουν σχεδόν το σύνολο των ενεργειακών αναγκών της. Παραδοσιακά, οι κάτοικοί της απασχολούνταν στην αλιεία, τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Μέχρι, όμως, τα μέσα της δεκαετίας του 1990.
ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΟΥ «ΙΣΛΑΝΔΙΚΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ»
«Στις αρχές του 1990 ένα καινούργιο νεοφιλελεύθερο κόμμα ανέβηκε στην εξουσία, φέρνοντας ένα νέο τρόπο πολιτικής σκέψης», μας λέει ο καθηγητής των πολιτικών επιστημών Έιρικουρ Μπέργκμαν. Η συνταγή ήταν γνωστή: Ιδιωτικοποιήσεις, μείωση του φορολογικού συντελεστή για τις επιχειρήσεις, πλήρης απελευθέρωση της αγοράς, αδύναμα αντανακλαστικά των ελεγκτικών μηχανισμών και άφθονο πλαστικό χρήμα και δάνεια για τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις.
Φιλόδοξα golden boys, και νεαροί τραπεζίτες που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για τα μεγαλύτερα κέρδη έδιναν τον τόνο και η υπόλοιπη κοινωνία ακολουθούσε. Όλοι ήταν ευχαριστημένοι και ελάχιστοι ήταν αυτοί που έλειπαν από το ξέφρενο αυτό πάρτι του χρήματος. Απλοί εργαζόμενοι άρχισαν να παίρνουν αφειδώς δάνεια για πολυτελή σπίτια και αυτοκίνητα και το όνειρο της «μεγάλης ζωής» είχε κατακτήσει κάθε πτυχή της καθημερινότητας.
Η ΣΚΛΗΡΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ
Όμως η ευδαιμονία δεν κράτησε για πολύ. Η κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 επηρέασε άμεσα τις ισλανδικές τράπεζες. Η διατραπεζική αγορά πάγωσε καθώς άρχισε να επικρατεί δυσπιστία. Οι τράπεζες κοιτούσαν να κλείσουν τα ανοίγματά τους και να μαζέψουν ρευστό. Οι αγορές ζητούσαν πίσω τα χρήματα που είχαν δανείσει, όπως και οι ξένοι καταθέτες που προέρχονταν κυρίως από την Ολλανδία και την Αγγλία. Οι ισλανδικές τράπεζες αδυνατούσαν να ανταποκριθούν και η Κεντρική Τράπεζα της Ισλανδίας ήταν αδύνατο να τους δανείσει τόσα χρήματα, καθώς ήταν υπεραναπτυγμένες. Η κατάρρευσή τους ήταν αναπόφευκτη.
Ο υπουργός οικονομικών Στέινγκριμουρ Σίγκφουσον περιγράφει: «Ήταν μια οικονομική φούσκα. Και όλα αυτά έφτασαν σε ένα πολύ γρήγορο και δραματικό τέλος τον Οκτώβριο του 2008. Οι τρεις μεγαλύτερες τράπεζες με εκτεταμένες διεθνείς συναλλαγές κατέρρευσαν και ήταν ένα σοβαρό σοκ για όλη την ισλανδική οικονομία. Ο οικονομικός τομέας πρακτικά εξαφανίστηκε, υπήρξε μια τεράστια πτώση στις τιμές ακινήτων, το νόμισμα υποτιμήθηκε πολύ απότομα και αυτό προκάλεσε μεγάλα προβλήματα στις επιχειρήσεις και τις πωλήσεις ακινήτων. Αυτά τα γεγονότα ήταν πολύ δραματικά».
ΔΑΚΡΥΓΟΝΑ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ
Ξέσπασαν πρωτοφανείς διαμαρτυρίες για τα δεδομένα της χώρας και στο Ρέικιαβικ οι διαδηλωτές ήρθαν για πρώτη φορά μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αντιμέτωποι με τα δακρυγόνα της αστυνομίας. Χιλιάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας ξεχύθηκαν στους δρόμους, προκαλώντας μια σειρά γεγονότων που έμεινε γνωστή ως «Επανάσταση των Τηγανιών και των Κατσαρολών. Οι διαδηλώσεις δεν άφησαν πίσω τους μόνο τον εκκωφαντικό θόρυβο, αλλά πέτυχαν την εκθρόνιση της κυβέρνησης της κρίσης και την εκλογή νέας, με τη συμμαχία κεντροαριστεράς και πράσινης αριστεράς.
ΛΟΓΑΡΙΑΖΟΝΤΑΣ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΞΕΝΟΔΟΧΟ
Tο πρώτο πράγμα που έκανε η νέα κυβέρνηση ήταν να διαπραγματευτεί με την αγγλική και την ολλανδική κυβέρνηση, που πίεζαν για την εξόφληση των πολιτών τους. Ήρθαν σε συμφωνία, η οποία πέρασε από το ισλανδικό κοινοβούλιο και προέβλεπε να πληρώσει ο λαός την ζημιά που ιδιωτικές εταιρείες, οι τράπεζες δηλαδή, είχαν δημιουργήσει. Η απόφαση του κοινοβουλίου πήγε στον Πρόεδρο της χώρας για επικύρωση, ο οποίος όμως κάτω και από την πίεση της κοινωνικής βάσης, αρνήθηκε να την υπογράψει και κάλεσε σε δημοψήφισμα. Η απόφασή του Προέδρου έκανε έξαλλη τη διεθνή οικονομική κοινότητα και κατακρίθηκε από εχθρούς και φίλους ως λαϊκιστική και αδιέξοδη. Άνθρωποι της ευρωζώνης απείλησαν ότι η Ισλανδία θα μετατραπεί σε «Κούβα του Βορρά», θα απομονωθεί, θα γίνει κράτος – παρίας. Ωστόσο η απόφαση του κ. Γκρίμσον ήταν αμετάκλητη. Και τον Μάρτιο του 2010, ο ισλανδικός λαός με το συντριπτικό ποσοστό του 93%, αρνήθηκε μέσω του δημοψηφίσματος να πάρει στις πλάτες του τα χρέη των τραπεζών.
Θορυβημένοι Άγγλοι και Ολλανδοί από το ηχηρό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος κάλεσαν την Ισλανδική κυβέρνηση προκειμένου να ξανασυζητήσουν το θέμα. Τους προσέφεραν καλύτερους όρους από την προηγούμενη φορά. Ωστόσο και πάλι ο Πρόεδρος έδειξε την κάλπη του δημοψηφίσματος. Και πάλι το αποτέλεσμα ήταν “Όχι”.
ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ
Η βαθιά δημοκρατική πίστη του ισλανδικού λαού ταξιδεύει πίσω στους αιώνες, στο 930 μ.Χ. Ήταν τότε που ιδρύθηκε ένα από τα αρχαιότερα κοινοβούλια του κόσμου. Κάτοικοι από κάθε γωνιά του νησιού κατέφθαναν ταξιδεύοντας επί μέρες με τα άλογά τους στις πεδιάδες του Θινκβελίρ, όπου κάτω από τον ανοιχτό ουρανό λάμβαναν αποφάσεις για τα κοινά. Η Εθνική Συνέλευση ήταν ο μόνο θεσμός που νομοθετούσε, αφού δεν υπήρχε κεντρική εξουσία ή βασιλιάς.
Έτσι και στις μέρες μας, οι Ισλανδοί πολίτες ανέλαβαν και πάλι να νομοθετήσουν. Έπειτα από ειδικό νόμο που κατατέθηκε στη Βουλή, απλοί άνθρωποι αποφασίστηκε να συμμετάσχουν στην αναθεώρηση του συντάγματος του ισλανδικού κράτους.
ΟΙ ΥΠΑΙΤΙΟΙ ΝΑ ΜΠΟΥΝ ΦΥΛΑΚΗ
Παράλληλα, ικανοποιείται άλλο ένα αίτημα των πολιτών. Μέσα από ειδικό δικαστήριο αναζητούνται οι ποινικές ευθύνες όσων συνέβαλαν στην κρίση του 2008.
Ο πρώην πρωθυπουργός, Γκέιρ Χάαρντε, γίνεται ο πρώτος πολιτικός ηγέτης στον κόσμο που κατηγορείται για εγκληματική ευθύνη αναφορικά με την παγκόσμια οικονομική κρίση. Ο κ. Χάαρντε αντιμετωπίζει την ανώτερη ποινή κάθειρξης που στην Ισλανδία είναι δύο χρόνια. Και δεν είναι μόνο αυτός… Τρεις πρώην διοικητές της κεντρικής τράπεζας, υπουργοί και στελέχη των τριών ιδιωτικών τραπεζών καλούνται να λογοδοτήσουν. Ο μόνιμος γραμματέας του υπουργείου οικονομικών ήδη καταδικάστηκε. Ο εισαγγελέας έβγαλε διεθνή εντάλματα σύλληψης, καθώς πολλά golden boys των τραπεζών διέφυγαν στο εξωτερικό, κάνοντας μία μέρα πριν από την εκδήλωση της κρίσης τεράστιες αναλήψεις από τους λογαριασμούς τους. Τρεις συνελήφθησαν και κρατούνται.
Κανείς, ούτε καν οι κατηγορούμενοι, δεν αμφισβήτησαν την αξιοπιστία της ειδικής εξεταστικής επιτροπής που μέσα σε 15 μήνες από τη σύγκλισή της, κατέληξε σε πόρισμα 2.400 σελίδων. Το “μαύρο πόρισμα”, όπως αποκαλείται στην Ισλανδία, αναγνώστηκε για 6 μέρες χωρίς σταματημό, από 45 ηθοποιούς στο δημοτικό θέατρο της πόλης. Για τους Ισλανδούς ήταν ένα είδος κάθαρσης.
ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΤΑΧΤΕΣ
Η κρίση σημάδεψε βαθειά τη μικρή νησιωτική χώρα. Η κορόνα υποτιμήθηκε απότομα περίπου 80%. Χιλιάδες έμειναν άνεργοι και οι τράπεζες άρχισαν να κατάσχουν σπίτια και αυτοκίνητα, καθώς οι πολίτες αδυνατούσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους. Ασυνήθιστο για ένα σκανδιναβικό κράτος – πολλώ δε μάλλον για την Ισλανδία, που οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της μπορούν να εξασφαλίσουν ένα πολύ καλό βιοτικό επίπεδο- αυξήθηκαν σημαντικά και οι άνθρωποι που στράφηκαν στα κοινωνικά παντοπωλεία για να εξασφαλίσουν είδη πρώτης ανάγκης.
Η βαθειά πληγωμένη οικονομία της Ισλανδίας ήταν αδύνατον να ορθοποδήσει χωρίς βοήθεια. Τα σκανδιναβικά κράτη δάνεισαν στη χώρα 2,5 δισ. δολάρια, ενώ το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εμφανίστηκε μετά από 35 χρόνια στην Ευρώπη για να δανείσει στην Ισλανδία 2,1 δισεκατομμύρια δολάρια. Τις διαπραγματεύσεις με το Δ.Ν.Τ. ανέλαβε ο υπουργός οικονομικών Στεΐνγκριμουρ Σίγκφουσον, σφοδρός πολέμιός του μέχρι τότε.
Ο εκπρόσωπος του Δ.Ν.Τ. στην Ισλανδία, Φράνεκ Ροζβαντόβσκι, δηλώνει ότι έχει εκπλαγεί από το πως πήγαν τα πράγματα: «Είναι μάλλον αλήθεια ότι οι άνθρωποι της μεσαίας και εργατικής τάξης καταλήγουν να πληρώνουν δυσανάλογα το κόστος της κρίσης. Είναι ατυχές αλλά αυτό φαίνεται να συμβαίνει. Αλλά, δεν ήταν αυτή η περίπτωση της Ισλανδίας. Ένα από τα πράγματι αξιοσημείωτα στοιχεία αυτού του προγράμματος που οι αρχές σχεδίασαν και εφάρμοσαν, είναι ότι πήραν αρκετά μέτρα για να προστατέψουν το φτωχότερο μέρος του πληθυσμού, τη μεσαία τάξη και τους φτωχούς». Και καταλήγει: «Νομίζω πως αυτό ήταν ένα σημαντικό και σπουδαίο επίτευγμα των ισλανδικών αρχών. Στην περίοδο μετά την κρίση, η ανισότητα στην κατανομή εισοδήματος έχει γίνει, για την ακρίβεια, λιγότερη, παρά μεγαλύτερη».
Με οδηγό τη διατήρηση του κοινωνικού κράτους και προσανατολισμό την αύξηση της φορολογίας στα εύπορα κοινωνικά στρώματα, η χώρα βαδίζει στο σωστό δρόμο.
Η Ισλανδία αποτελεί σίγουρα ένα διαφορετικό παράδειγμα διαχείρισης της κρίσης που προέκυψε από την κατάρρευση των τραπεζών της. Οικονομικά, πολιτικά, δικαστικά και πολιτισμικά προσπάθησε να λειτουργήσει όχι με βάση τις απαιτήσεις των αγορών που την έφεραν στο χείλος της καταστροφής, αλλά με επίκεντρο τον πολίτη και τα συμφέροντά του. Ακόμα και έτσι όμως, τα προβλήματα που γεννήθηκαν από την κρίση παραμένουν παρόντα για να θέτουν ρητά το ερώτημα: Ποιος είναι ο πυρήνας του προβλήματος που έχει εξωθήσει στην ανέχεια τους λαούς, από την Αργεντινή μέχρι τη Γουατεμάλα, από την Τυνησία μέχρι την Κένυα και από την Ισλανδία μέχρι την Ελλάδα;
Σκηνοθεσία: Γιώργος Αυγερόπουλος
Σενάριο: Γιώργος Αυγερόπουλος, Αχιλλέας Κουρεμένος
Επιτόπια Έρευνα & Οργάνωση Θέματος: Αχιλλέας Κουρεμένος
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Αλέξης Μπαρζός
Οργάνωση & Διεύθυνση Παραγωγής: Αναστασία Σκουμπρή
Επιμέλεια & Συντονισμός Έρευνας: Γεωργία Ανάγνου
Μοντάζ: Γιάννης Μπιλήρης, Άννα Πρόκου
Μουσική: Γιάννης Παξεβάνης
Μια παραγωγή της Small Planet για την ΕΡΤ © 2011-2012
πηγή: ΤΟ ΠΑΡΟΝ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου