Γιάννη Δ. Μοσχόπουλου*
Μπροστά στον όγκο και την ταχύτητα προέλασης των τουρκικών στρατευμάτων ήταν αδύνατο να κρατηθούν τα διάφορα κάστρα της Μακεδονίας τον 14ο αι.. Τον Απρίλιο του 1387 παραδόθηκε με συμφωνία και η Θεσσαλονίκη στον Χαϊρεντίν.
Οι ελληνικές πηγές αναφέρουν για πρώτη φορά την...
κατάληψη της Βέροιας από τους Τούρκους στις 8 Μαίου 1387.
Αργότερα ο Μανουήλ Παλαιολόγος κατέκτησε πάλι τη Βέροια, τα χωριά της πεδιάδας και τη Θεσσαλονίκη μαζί με άλλες περιοχές της Μακεδονίας, αλλά για λίγο χρόνο, διότι μεταξύ των ετών 1389-1391 ο Βαγιαζίτ Α’, γνωστός με το όνομα Γιλντιρλίμ (= ο Κεραυνός) «είλε και Θεσσαλονίκην και τα μετά την Θεσσαλονίκην χωρία», όπως γράφει ο Δούκας, εννοώντας τα χωριά του δυτικού κάμπου της Θεσσαλονίκης.
Εξάλλου, γνωρίζουμε ότι ο σουλτάνος Βαγιαζίτ Α’ (1389-1402) βρισκόταν στη Βέροια το 1393, οπότε το Ρουμλούκι λεηλατήθηκε πάλι από τα τουρκικά στρατεύματα. Τότε πλήθαιναν οι ειδήσεις, ότι οι Παλαιολόγοι της Κωνσταντινούπολης και του Μοριά προσπαθούσαν να πείσουν τον Πάπα να οργανώσει σταυροφορία με αντάλλαγμα την ένωση των δύο εκκλησιών, και ότι στο Μοριά η βενετική διείσδυση βρισκόταν στο απώγειό της.
Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση ο Μπαγιαζήτ κάλεσε το 1394 στη Βέροια σύναξη όλων των υποτελών του στα Βαλκάνια (ανάμεσά τους και οι Παλαιολόγοι) για να ανανεώσει τους δεσμούς της υποτέλειάς τους. Μπορούμε να φανταστούμε τις κοντινές προς τη Βέροια πεδινές εκτάσεις της περιοχής μας να είναι γεμάτες από τις σκηνές των στρατοπεδευμένων «προσκυνημένων» ευγενών – σπαχήδων των βαλκανικών χωρών και των ακολούθων τους και τον τόπο να σφίζει τότε από την κινητικότητα των σουλτανικών στρατευμάτων και τον ποικιλόνυμων και πολυάριθμων υποτελών χριστιανών συμμάχων του. Φυσικά ο κάμπος υπέφερε, για να εξασφαλίζει την διατροφή όλου του συγκεντρωμένου στρατεύματος.
Όταν οι Παλαιολόγοι δραπέτευσαν από το στρατόπεδό του, ο Βαγιαζήτ κατέλαβε τη Θεσσαλία κι έστειλε τις δυνάμεις του να κουρσέψουν την Πελοπόννησο.
Tότε τα χωριά της Θεσσαλονίκης πρέπει να καταγράφηκαν (tahrir) και να διανεμήθηκαν σε Τούρκους στρατιωτικούς στα αμέσως επόμενα δύο ή τρία χρόνια. Η πρώτη εφαρμογή λοιπόν του τιμαριωτικού συστήματος στην περιοχή του κάμπου της Θεσσαλονίκης πρέπει να έγινε κατά τα τελευταία χρόνια του 14ου αι. γύρω στο 1394, έπειτα από την κατάληψη της Θεσσαλονίκης και την πλήρη υποταγή περιοχής από τον Βαγιαζίτ Η καταγραφή αυτή δεν σώζεται, μόνο οι μεταγενέστερές της.
Η εφαρμογή του τιμαριωτικού συστήματος από τον Βαγιαζίτ Α΄ το 1394 προφανώς έγινε, διότι είχε εγκατασταθεί στην περιοχή ένας ορισμένος αριθμός Τούρκων. Τις εκτάσεις που είχαν ήδη καταληφθεί από τον γαζή Εβρενός και τους επιδρομείς του δεν ήταν δυνατόν να τους τις αφαιρέσει ο σουλτάνος και να τις μοιράσει σε σπαχήδες (ιππείς).
Ήταν υποχρεωμένος να αναγνωρίσει το καθεστώς που ήδη υπήρχε και να το εντάξει στο διοικητικό σύστημα του οθωμανικού κράτους νομιμοποιώντας το κατά κάποιο τρόπο. Η παραχώρηση αυτή επισημοποιήθηκε με mulkname, δηλαδή με απόφαση του σουλτάνου, που καθιστούσε την περιοχή κτήμα του Γαζή Εβρενός Μπέη.
Αυτός με τη σειρά του αφιέρωσε την περιοχή στο Θεό. Με vakifname, δηλαδή με αφιερωτήριο έγγραφο, καθόρισε τους σχετικούς με τη διαχείριση των κτημάτων αυτών όρους: τη διάθεση των εσόδων σε ορισμένα θρησκευτικά και κοινής ωφέλειας ιδρύματα που είχε χτίσει ο ίδιος στα Γεννιστά, στις Σέρρες και στην Κομοτηνή.
Με το ίδιο έγγραφο, που δεν σώθηκε, πρέπει να καθόρισε διαχειριστές των βακουφίων αυτών τους απογόνους του, που διατήρησαν τη διαχείριση αυτή ως την απελευθέρωση. Κατ’ ουσίαν βέβαια ο Γαζή Εβρενός και οι γιοι του φρόντισαν να κάνουν βακούφια τις από αυτούς κατεχόμενες εκτάσεις, αφιερώματα δηλαδή σε κάποιο αγαθοεργό (κατ’ αυτούς) σκοπό (συντήρηση τζαμιών, ισλαμικών σχολείων, λουτρών, πτωχοκομείων κ.ά.) και να καθορίσουν στο αφιερωτήριο έγγραφο ότι διαχειριστής (muteveli) των βακουφίων αυτών θα ήταν πάντοτε κάποιος απόγονός τους. Με τον τρόπο αυτό εξασφάλιζαν και την απαλλαγή τους από κάθε φορολογία και την παραμονή των κτημάτων στα χέρια της οικογένειας και απέκλειαν την πιθανότητα κατάσχεσής τους από τον Σουλτάνο.
Την άνοιξη του 1397 ο οθωμανικός στρατός ξαναπέρασε από το Ρουμλούκι, αφού αναφέρεται ότι ο Βαγιαζήτ βρισκόταν πάλι στη Καραφέρια (Βέροια), όπου επόπτευε την κατασκευή ενός τεμένους και τότε δέχθηκε επίσκεψη από τον Έλληνα μητροπολίτη Σαλώνων.
Την ανάμνηση των επισκέψεων του Βαγιαζήτ στη Βέροια και της συνήθειας του σουλτάνου να εμπλουτίζει το χαρέμι του με όμορφες κόρες πλουσίων ευγενών της πόλης, διασώζει το παρακάτω τραγούδι:
Παζαίτης (1) πάησιν στ’ Χατζή Γιαννάκ’ τα σπίτια,
-Φέρτε γλυκό, φέρτε καφέν, φέρτε και το τσιμπούκι.
-Δεν θέλω το τσιμπούκι σας, δεν θέλω τον καφέ σας,
μον’ θέλω το Λενάκι, λέει φλωρί να το δωρήσω.
-Άφκι Λενιώ μ’ το μάγγανο (2) άφ’ κι κι του γκιργκέφι (3).
Παζαίτης σι γυρέβ’ φλωρί να σε δωρήσει.
Στην αγκαλιά την άρπαχνε και στο χιντόφ (4) τη ρίχνει.
Κομμάτια κάνει το χιντόφ, κομμάτια τα καφάσια.
-Αχ! Κλάψες με μάννα μ’, κλάψες με, και πεθαμένη γράψες με.
Κλάψες με νούνα μ’ κλάψες με, και τουρκεμένη γράψες με.
-Σώπα Λενιώ μ’, σώπα Ντουντού μ’, σώπα και μη φωνάζεις,
εσύ θα γένης μια χανούμ και μια κυρά μεγάλη .
Μπουρλιές (5) θα βάλεις τα φλουριά, μπουρλιές μαργαριτάρια.
-Φωτιά να κάψει τα φλωριά σ’, φωτιά τα μαργαριτάρια σ’,
μπροστά την πίστη μ’ την καλή, μπροστά στ’ χριστιανοσύνη.
Φθάνουν εις τα κονάκια του φθάνουν και στις αυλές του.
-Έβγα χανούμ, έβγα ντοντούμ, φέρνω μια ρωμιοπούλα.
Στην αγκαλιά την άρπαξε στην σκάλα τ’ν ανεβάζει.
Κομμάτια κάνει τα μαλλιά, κομμάτια το κεφάλι τ’ς.
Και το μαχαίρι τ’ άρπαξε και στην καρδιά τ’ς το μπήχνει.
(1) δηλ. ο Μπαγιαζίτης - Παγιαζίτης – Παζαϊτης = Βαγιαζίτης
(2) χειροκίνητο μηχάνημα γυναικείο που τυλίγουν το νήμα
(3) τελάρο, στο οποίο τεντώνουν ένα πανί για να το κεντήσουν
(4) είδος φορείου με καφάσια, που έμπαιναν οι χανούμισσες κι έβγαιναν περίπατο
(5) αρμαθιές
(Απόσπασμα από το μέλλον να εκδοθεί βιβλίο του με τίτλο «TO ΡΟΥΜΛΟΥΚΙ (ΚΑΜΠΑΝΙΑ) ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑ», όπου θα παρατίθεται και η σχετική βιβλιογραφία)
Δικηγόρος*
πηγή: ΛΑΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου