Το νόημα της εξέγερσης / Σ. Ανδρονίδης

Του Σίμου Ανδρονίδη*

Στην εποχή της βαθιάς και οξυμένης οικονομικής κρίσης συντελείται μία τεράστια αναδιανομή πλούτου προς την  πλευρά της κυρίαρχης αστικής τάξης. Οι πολιτικές που έχουν εφαρμοστεί και εφαρμόζονται, η συνολική μνημονιακή πολιτική και οικονομική διαχείριση συντελούν σε μία εκ νέου  συσσώρευση πλούτου, πλούτος που κατευθύνεται προς την κυρίαρχη αστική τάξη. Δεν είναι τυχαίο το ότι τα...

χρόνια της βαθιάς οικονομικής-καπιταλιστικής κρίσης, οι πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη συγκεντρώνουν όλο και περισσότερο πλούτο. Πολλοί «μοντέρνοι» αναλυτές και επιστήμονες αναφέρονται στην έλλειψη αντίδρασης των εργαζομένων, θεωρώντας πως η παθητικοποίησή τους οφείλεται στο βαθμό «ωριμότητας» και «συνειδητοποίησης» που έχουν αποκτήσει με την πάροδο των ετών. Οι εργαζόμενοι πλέον «επενδύουν» στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική σταθερότητα, απορρίπτοντας την αλλαγή και την εναλλακτική λύση.

Το περίφημο δόγμα και ιδεολόγημα συνάμα «there is no alternative» («δεν υπάρχει εναλλακτική») της Μάργκαρετ Θάτσερ (Margaret Thatcher) έχει επανέλθει ορμητικά στο προσκήνιο, αυτή την φορά ενδυόμενο έναν  επιστημονικό «μανδύα», που επιδιώκει να καλύψει πίσω από το επιστημονικό επίχρισμα και την αντίληψη περί αδράνειας των εργαζομένων μία βαθιά αντιδραστική αντίληψη την οποία συνοπτικά θα περιγράφαμε ως την  αντίληψη της γραμμικής και ευθύγραμμης πορείας της ιστορίας. Οι απόψεις και οι αναλύσεις αυτές που περιγράφουν και ορίζουν την πολιτική διαπάλη ως αποτέλεσμα της εσωστρεφούς και περίκλειστης δραστηριοποίησης «των από πάνω», ως αποτέλεσμα συζητήσεων και συμφωνιών πολιτικού, κομματικού και οικονομικού παρασκηνίου, είναι καταδικασμένες να μην επιβεβαιωθούν πολιτικά, θεωρητικά και επιστημονικά, στο βαθμό που την ίδια ακριβώς πορεία θα ακολουθήσει και η αντίληψη της γραμμικής και ευθύγραμμης πορείας του ιστορικού συνεχούς.

  

Αυτή η βαθιά αντιεπιστημονική αντίληψη έχει διαψευσθεί πολλάκις στο ιστορικό παρελθόν, διότι ταυτίζοντας το ιστορικό συνεχές με την κοινωνική και πολιτική κίνηση των κυρίαρχων τάξεων φαίνεται να αγνοεί αφενός μεν τις  κινήσεις και μετατοπίσεις που συντελούνται στο εσωτερικό της κοινωνίας, στο εσωτερικό ενός δεδομένου κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, αφετέρου δε ότι αυτές οι κοινωνικές κινήσεις και μετατοπίσεις, αυτές οι εγκάρσιες τομές ισοδυναμούν ουσιαστικά με την δραστηριοποίηση «των από κάτω», με την ιστορική κίνηση της εργατικής και των σύμμαχων τάξεων.

Θεωρούμε αυτή την  αντίληψη περί της ευθύγραμμης πορείας της ιστορίας καθώς και της πρόσληψης της πολιτικής διαπάλης ως διαπάλης και κίνησης «των από πάνω» ως ένα ενιαίο αντιεπιστημονικό αμάλγαμα. Οι κοινωνικές ρήξεις και ανατροπές,  με άλλα λόγια οι προλεταριακές εξεγέρσεις και επαναστάσεις ορίζουν την ιστορία, προσδιορίζουν την ιστορική κίνηση και εγγράφουν την ορμητική δραστηριοποίηση και κινητοποίηση της εργατικής τάξης στο κοινωνικό, πολιτικό και ιστορικό προσκήνιο. Στη σημερινή εποχή του άκρατου και ακραίου «ατομικισμού», της υποχώρησης του συλλογικού και ταξικού ανήκειν και συνανήκειν, της ραγδαίας αποσυνδικαλιστικοποίησης, ο λυτρωτικός και ταυτόχρονα «απελευθερωτικός» λόγος περί προλεταριακής εξέγερσης διατηρεί την προσίδια ιστορική σημασία και επικαιρότητα του. Ιδιαίτερα σήμερα, όπου η εξέγερση σε μία σειρά χώρες (Αραβική άνοιξη), ταυτίζεται με την κοινωνική άνοδο της μεσαίας τάξης και με την ολοένα και αυξανόμενη χρήση των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Τwitter).

Σε πείσμα αυτών των αντιλήψεων, αυτού του «νέου» λόγου περί εξέγερσης που ταυτίζεται πολλές φορές με την απαίτηση εκδίωξης ενός αυταρχικού και διεφθαρμένου προέδρου από την εξουσία, είναι η εργατική τάξη που συμμετέχει άμεσα στην παραγωγή, που ορίζεται μέσα από την αντιπαράθεση και την σύγκρουση της με την άρχουσα τάξη εκείνη που συνεχίζει να αποτελεί ένα αυτοτελές συλλογικό και επαναστατικό υποκείμενο, παρά τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις της. Η κοινωνική συσσωμάτωση που λέγεται εργατική τάξη μπορεί να διαμορφώσει τους όρους για το επαναστατικό πέρασμα σε μία άλλη μορφή κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, συλλογική-σχεδιασμένη και ποιοτικά ανώτερη της καπιταλιστικής οργάνωσης. Και μιλούμε για το πέρασμα στο σοσιαλισμό-κομμουνισμό.

Ο Iρλανδός κοινωνικός επιστήμονας John Holloway αναρωτήθηκε, «μπορούμε ακόμη να σκεφτόμαστε το προλεταριάτο ως επαναστατικό αντικείμενο και τι σημαίνει αυτό»; Η απάντηση μας είναι καταφατική. Το προλεταριάτο, η κοινωνική συσσωμάτωση που λέγεται εργατική τάξη μπορεί να λειτουργήσει ως «επαναστατικό αντικείμενο» που συμβάλλει στην ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Σε αυτό το χωροχρονικό πλαίσιο η εργατική τάξη μπορεί να λειτουργήσει ως ο καταλύτης της  κοινωνικής και οικονομικής αλλαγής, μπορεί να ορίσει και να προσδιορίσει την κοινωνική «ουτοπία» δίνοντας συγκεκριμένο κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο. Αν η μεσαία τάξη, μπορεί να ανεβοκατεβάζει κυβερνήσεις ως αποτέλεσμα της ποσοτικής και ποιοτικής της διεύρυνσης, το οργανωμένο και συγκροτημένο προλεταριάτο από κοινού με τις σύμμαχες κυριαρχούμενες τάξεις μπορεί να επιβάλλει την αλλαγή τάξης στην εξουσία. Και σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε για έναν δομικό και «ολικό» κοινωνικοοικονομικό μετασχηματισμό που ισούται με την σταδιακή οικοδόμηση του σοσιαλισμού-κομμουνισμού.

Και ναι, το προτσές της ιστορικής-κοινωνικής κίνησης ακολουθώντας αντίθετη φορά, γράφεται με τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής κίνησης «προς τα εμπρός». Οι θιασώτες της οικονομίας της αγοράς, υπέρμαχου του πιο άγριου καπιταλισμού και της περαιτέρω εμβάθυνσης και ισχυροποίησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, αγνοούν τις αιφνίδιες αλλαγές του κοινωνικού «καιρού». Η κοινωνική και προλεταριακή εξέγερση στην εποχή μας, θα διαμορφώσει τους όρους του επαναστατικού  περάσματος στον σοσιαλισμό-κομμουνισμό. Στην σημερινή εποχή η προλεταριακή εξέγερση είναι και πάλι επίκαιρη, αναγκαία και ταυτόχρονα, «λυτρωτική».

*πολιτικός επιστήμονας, υποψήφιος διδάκτωρ ΑΠΘ