Η νεκρανάσταση της τελευταίας ουτοπίας

του
Π. Παπακωνσταντίνου

Με το ευρώ στα πρόθυρα κατάρρευσης, επανέρχεται η ιδέα για Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, ωστόσο το τίμημα θα είναι για όλους βαρύ

Μέχρι την περασμένη Κυριακή, η Γερμανία εμφανιζόταν πολιτικά απομονωμένη. Τσακισμένη από το Μνημόνιο, η Ελλάδα βάδιζε σε εκλογές που θα μπορούσαν να αναδείξουν την πρώτη αριστερή κυβέρνηση στον Δυτικό κόσμο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ισπανία βρισκόταν στα...

πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης παρότι δεν είχε το «σπάταλο κράτος» της Ελλάδας και εφάρμοζε επί τρία χρόνια εξοντωτική λιτότητα, σαν καλός μαθητής του Βερολίνου – με τον ήλιο τα βγάζω, με τον ήλιο τα βάζω, τι έχουν τα έρημα και ψοφάνε; Παρά την επαπειλούμενη διάλυση της Ευρωζώνης, όμως, η Αγκελα Μέρκελ επέμενε στον ρόλο της άτεγκτης «φράου Λιτότητα», ασυγκίνητη από τις κραυγές των «μίστερ Ανάπτυξη», σαν τον Φρανσουά Ολάντ και τον Μπαράκ Ομπάμα.

Ακόμη και ένας πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, όπως ο Γιόσκα Φίσερ, βγήκε από τα ρούχα του: «Η Γερμανία κατέστρεψε τον εαυτό της, αλλά και την ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων, δύο φορές τον εικοστό αιώνα», έγραφε σε άρθρο του. «Θα ήταν τραγικό και ειρωνικό ταυτόχρονα, αν μια Γερμανία που κατάφερε να ορθοποδήσει οδηγούσε, με ειρηνικά μέσα και με τις καλύτερες των προθέσεων, στην κατάρρευση της ευρωπαϊκής τάξης για τρίτη φορά».

Ωστόσο, την περασμένη Δευτέρα το σκηνικό άλλαξε, καθώς η Γερμανία εμφανίστηκε έτοιμη για μια εντυπωσιακή ρελάνς. «Εχω πει κατ’ επανάληψη ότι στην Ευρωζώνη χρειαζόμαστε περισσότερη και όχι λιγότερη Ευρώπη», δήλωσε η Αγκελα Μέρκελ σε συνάντηση με τον πρόεδρο της Κομισιόν, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο. Την ίδια μέρα, το Βερολίνο άφηνε να διαρρεύσει στον διεθνή Τύπο ότι ετοιμάζεται να κόψει τον γόρδιο δεσμό του χρέους με ένα «μεγάλο σχέδιο», που θα ξαναφέρει στην ημερήσια διάταξη την ξεχασμένη ιδέα περί Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Μάθαμε, μάλιστα, ότι προς την κατεύθυνση αυτή εργάζεται ήδη πυρετωδώς η «Ομάδα των Τεσσάρων» – των επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της Κομισιόν, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Eurogroup.

Το «μεγάλο σχέδιο», το οποίο αναμένεται να συζητηθεί στη σύνοδο κορυφής της 28ης και 29ης Ιουνίου, περιγράφεται ως κβαντικό άλμα στον δρόμο προς την ευρωπαϊκή ομοσπονδία. Σύμφωνα με όσα έχουν διαρρεύσει, περιλαμβάνει δύο βασικές οικονομικές καινοτομίες: τη δημιουργία «τραπεζικής ένωσης», που θα εξασφαλίσει κεφάλαια στις πάσχουσες τράπεζες και θα εγγυηθεί τις καταθέσεις, με αντάλλαγμα το πέρασμά τους υπό ευρωπαϊκό έλεγχο. Και την καθιέρωση κάποιας μορφής ευρωομολόγων για εκείνο το τμήμα του χρέους κάθε κράτους–μέλους, που φτάνει μέχρι το 60% του ΑΕΠ, το ανώτατο επιτρεπτό όριο σύμφωνα με το σύμφωνο σταθερότητας. Το αντάλλαγμα γι’ αυτές τις καινοτομίες, που ασφαλώς θα έχουν οικονομικό κόστος για τη Γερμανία, θα είναι η παράδοση της εθνικής κυριαρχίας, αναφορικά με καίρια ζητήματα όπως η εκπόνηση του κρατικού προϋπολογισμού και η δημοσιονομική πολιτική, σε κεντρική, ευρωπαϊκή αρχή. Η Αγκελα Μέρκελ ήταν απολύτως σαφής: «Δεν μπορείς να απαιτείς ευρωομόλογα και να μην είσαι έτοιμος για το επόμενο βήμα στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση».

Τι συμπεράσματα μπορεί να αποκομίσει κανείς από όλα αυτά; Πρώτα απ’ όλα είναι σαφέστατο πλέον ότι η Γερμανία αναγκάζεται να κινηθεί γιατί είναι εκείνη πρώτα απ’ όλα (και όχι η Ελλάδα, η Ισπανία ή ακόμη και η Γαλλία) που επωφελείται από το ευρώ, επομένως και εκείνη που θα ζημιωθεί τα μέγιστα από τη διάλυσή του. Το 1999, όταν γεννιόταν το ευρώ, η Γαλλία είχε εξωτερικό πλεόνασμα 43 δισ., ενώ η «ενάρετη» Γερμανία είχε έλλειμμα 25 δισ. Μετά από δέκα χρόνια ευρώ, η κατάσταση είχε αντιστραφεί, με τη Γαλλία να έχει έλλειμμα 33 δισ. και τη Γερμανία πλεόνασμα 141 δισ. Το 42% των γερμανικών εξαγωγών κατευθύνεται στην Ευρωζώνη, απ’ όπου προέρχεται και το 60% του εμπορικού της πλεονάσματος, έναντι μόλις 5% που κατευθύνεται στην Κίνα. Αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς γιατί η κ. Μέρκελ δεν μπορεί να εξοστρακίσει αψήφιστα την Ελλάδα ή την Ισπανία από το ευρώ, διακινδυνεύοντας να σκοτώσει τη χρυσοτόκο όρνιθα.

ΤΑ ΚΕΡΔΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ

Επιπλέον, η Γερμανία επωφελήθηκε τα μέγιστα από την κρίση του ευρώ, όπως έγραψε η βελγική εφημερίδα L’ Echo, στηλιτεύοντάς την, σε κύριο άρθρο, για «αμετροεπή συμπεριφορά» και «ξεδιάντροπη» εκμετάλλευση των εταίρων. Πραγματικά, φτάσαμε στο σημείο να «δανείζεται» η Γερμανία με το γελοίο επιτόκιο 1,3% για τα δεκαετή της ομόλογα, με 0% για τα διετή ομόλογα και με… αρνητικό επιτόκιο για τα εξαμηνιαία! Με άλλα λόγια, η Γερμανία λειτουργεί στην πράξη, ανεξαρτήτως προθέσεων, ως τοκογλύφος της Ευρώπης, η μοναδική χώρα που διαθέτει άπειρη ρευστότητα χωρίς καν να αναγκάζεται να τυπώνει χρήμα, όπως η Αμερική.

Εν ολίγοις, η Γερμανία άφησε την κρίση στην Ευρωζώνη να φτάσει στο «παρά πέντε», για να εμφανιστεί τελικά ως ο σωτήρας της, με προφανή στόχο να μετατρέψει την αδιαμφισβήτητη οικονομική ηγεμονία της σε πολιτική ηγεμονία. Αυτό που δεν μπορούσε να διεκδικήσει η διχοτομημένη Γερμανία του Ψυχρού Πολέμου, είναι έτοιμη να κατακτήσει η σημερινή, ενοποιημένη Γερμανία, για την οποία άλλωστε το ευρώ ήταν το μέσο και όχι ο σκοπός. Οσοι εξυμνούν την «Ευρώπη που αλλάζει» και θα μας σώσει, υποτίθεται, ως διά μαγείας από όλα τα δυσάρεστα, ενδεχομένως θα ωφελούνταν αν διάβαζαν την ομιλία που εκφώνησε το περασμένο Σαββατοκύριακο στην Ιταλία ο Τζορτζ Σόρος. Από εκεί το απόσπασμα:
«Το πιθανότερο είναι ότι το ευρώ θα επιβιώσει, γιατί η διάσπασή του θα ήταν καταστροφική, όχι μόνο για την περιφέρεια, αλλά και για τη Γερμανία, η οποία θα κάνει ίσα ίσα ό,τι χρειάζεται για να διασωθεί το ευρώ και τίποτα παραπάνω. Το αποτέλεσμα θα είναι μια Ευρωζώνη κυριαρχούμενη από τη Γερμανία, με την απόκλιση μεταξύ πιστωτών και οφειλετών να διευρύνεται και με τις χώρες της περιφέρειας να μετατρέπονται σε περιοχές μόνιμης ύφεσης, που θα χρειάζονται μονίμως χρηματικές μεταβιβάσεις. Θα πρόκειται για μια γερμανική αυτοκρατορία με την ευρωπαϊκή περιφέρεια στον ρόλο της ενδοχώρας»…

ΕΝΑ, ΔΥΟ Η ΜΗΠΩΣ ΤΡΙΑ… ΕΥΡΩ;

Αν και η κυρίαρχη γραμμή των ευρωπαϊκών ελίτ παραμένει η διάσωση του ευρώ με μια «φυγή προς τα εμπρός», στον δρόμο της δημοσιονομικής και πολιτικής ενοποίησης, δεν λείπουν και οι σοβαροί, ετερόδοξοι προβληματισμοί στις σελίδες του ευρωπαϊκού Τύπου. «Το ευρώ πέθανε! Ζήτω το ευρώ… και το ecu», ήταν ο τίτλος άρθρου του οικονομολόγου Ολιβιέ Μπεριγιέ στη γαλλική Liberation, την περασμένη Δευτέρα. Σε αντίθεση με τα συνήθη στερεότυπα, που ενοχοποιούν μονόπλευρα την Ελλάδα και γενικά το δημόσιο ή ιδιωτικό χρέος των περιφερειακών χωρών, ο αρθρογράφος εντοπίζει τη θεμελιώδη αιτία της κρίσης στις τεράστιες ανισότητες όσον αφορά την παραγωγικότητα των διαφόρων χωρών – ανισότητες οι οποίες, αντί να μειώνονται, αυξάνονται διαρκώς σε συνθήκες νομισματικής ένωσης.

«Στην πραγματικότητα, οι εναλλακτικές λύσεις είναι δύο: είτε ογκώδεις μεταβιβάσεις πόρων (από τις πλουσιότερες προς τις φτωχότερες χώρες) είτε το τέλος του ευρώ», εκτιμά ο Μπεριγιέ. Θεωρεί ότι η πρώτη λύση θα ήταν όχι μόνο ιδεώδης, αλλά και δίκαιη, αφού οι ευνοημένες από το ευρώ χώρες, όπως η Γερμανία, οφείλουν να καταβάλουν κάποιο αντίτιμο για τα πλεονάσματα που συσσωρεύουν εις βάρος των ελλειμματικών χωρών. Ωστόσο, δεν της δίνει πολλές πιθανότητες, καθώς οι ψηφοφόροι δύσκολα θα την αποδέχονταν.

Η αποτυχία του ευρώ δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην επιστροφή σε 17 εθνικά νομίσματα, συνεχίζει ο Γάλλος αναλυτής. Η πρότασή του είναι να δημιουργηθούν δύο νομισματικές ζώνες με δύο φυσικά νομίσματα, μία «γερμανική» ζώνη του μάρκου και μία «λατινική» του ecu. Σ’ αυτό το μοντέλο, το ευρώ θα συνέχιζε να λειτουργεί ως λογιστική μονάδα και των δύο ζωνών, των οποίων τα νομίσματα δεν θα μπορούσαν να μετατραπούν σε άλλο νόμισμα, παρά μόνο σε ευρώ. Η ισοτιμία μεταξύ «μάρκου» και «ecu» θα ρυθμιζόταν με κριτήριο την αποκατάσταση ισορροπίας στο εμπορικό ισοζύγιο.

Αυτή η τρόπον τινά «ευθανασία» του ευρώ με τη μορφή που το ξέρουμε δεν πρέπει να μας τρομάζει, λέει ο Μπεριγιέ, καθώς το κοινό νόμισμα είναι μέσον και όχι αυτοσκοπός. «Απέναντι σε ένα μεγάλο εμπόδιο», συνεχίζει, «πρέπει κάποτε να οπισθοχωρήσεις για να πάρεις φόρα και να το υπερπηδήσεις. Το σφάλλειν ανθρώπινον, το εμμένειν δαιμονικόν»!

Από την πλευρά του, ο Μπρινό Μοσετό, καθηγητής Οικονομικών στο πανεπιστήμιο Paris–I, εισηγείται μια άλλη λύση, με την οποία η Ελλάδα θα μπορούσε να κρατήσει το ευρώ, αλλά να… αποχωρήσει από την Ευρωζώνη! Να μην αλλάξει νόμισμα αναφορικά με τις συναλλαγές στο εσωτερικό της χώρας, αλλά να απαλλαγεί από τις εξωτερικές δεσμεύσεις που αυτό συνεπάγεται.

ΕΘΝΙΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑ

Μαύρη μαγεία; Οχι, λέει ο Μοσετό. Το ευρώ είναι ήδη με μια έννοια «εθνικό» νόμισμα, αφού σε κάθε χώρα τα μεταλλικά νομίσματα φέρουν στη μία πλευρά τους κάποια χαρακτηριστική, εθνική παράσταση και τα χαρτονομίσματα έναν κωδικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης χώρας (U για τη Γαλλία, X για τη Γερμανία, Y την Ελλάδα κ.ο.κ.). Επομένως, τίποτα δεν θα εμπόδιζε την Ελλάδα, αν το αποφάσιζε, να βαφτίσει το νόμισμά της ευρω– δραχμή και να συνεχίσει να το διατηρεί σε κυκλοφορία με αρχική ισοτιμία 1:1 με το «ευρώ–ευρώ». Βεβαίως, η ισοτιμία αυτή θα διορθωνόταν αμέσως από τις διεθνείς αγορές συναλλάγματος, οι οποίες θα υποτιμούσαν την ευρω–δραχμή σε σύγκριση με το ευρώ–ευρώ (κάτι επιθυμητό, στην περίπτωση της Ελλάδας, ώστε να ανορθώσει την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και τον τουρισμό της), με συνέπεια την αύξηση των τιμών των εισαγόμενων προϊόντων.

ΓΑΛΛΟΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΧΑΡΤΟΥ

Από τη δημιουργία των κοινοτήτων άνθρακα και χάλυβα μέχρι τη θέσπιση του ευρώ, η οικονομία είχε τα πρωτεία στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ενώ η πολιτική ακολουθούσε ασθμαίνουσα. Ωστόσο, αυτή η εξέλιξη δεν ήταν καθόλου προδιαγεγραμμένη. Αντιθέτως, το πρώτο φιλόδοξο σχέδιο ολοκλήρωσης έδινε ξεκάθαρα τα πρωτεία στην πολιτική.

Πρόκειται για το περίφημο «σχέδιο Πλεβέν» για τη συγκρότηση Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας, με πυρήνα τη Γαλλία και τη Γερμανία.

Εισηγητής ήταν ο Ρενέ Πλεβέν, πρωθυπουργός της Γαλλίας στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Ωστόσο, το σχέδιό του απορρίφθηκε από την Εθνοσυνέλευση το 1954, καθώς οι μεν γκωλικοί δεν μπορούσαν να δεχθούν την εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας, οι δε κομμουνιστές φοβούνταν την πρόσδεση μιας ενωμένης Ευρώπης στο άρμα της Αμερικής.

Η επόμενη απόπειρα πολιτικής ένωσης ήρθε και πάλι από τη Γαλλία, το 1961, με το «σχέδιο Φουσέ». Συντάχθηκε από τον Γάλλο πρεσβευτή στη Δανία, Κριστιάν Φουσέ, αλλά πραγματικός εμπνευστής του ήταν ο πρόεδρος Ντε Γκωλ. Πιστός στην πολιτική του φιλοσοφία, ο Γάλλος ηγέτης πρότεινε μια διακρατική, πολιτική και αμυντική ένωση κυρίαρχων εθνών – κρατών, χωρίς ομοσπονδιακού τύπου όργανα, ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, η γαλλική πρόταση δεν κατάφερε να πείσει τη Γερμανία και την Ολλανδία, που προέτασσαν την οικονομική ενοποίηση και δεν έβλεπαν με καλό μάτι την ανεξαρτητοποίηση από την Αμερική.

Μετά τη γερμανική ενοποίηση, η πρωτοβουλία κινήσεων περνάει στη Γερμανία. Το 1994, οι Βόλφγκανγκ Σόιμπλε και Καρλ Λάμερς, εξέχοντα στελέχη του κυβερνώντος Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, εκδίδουν πολύκροτη μπροσούρα με την οποία προτείνουν τη συγκρότηση μιας «Kerneuropa», δηλαδή ενός «σκληρού ευρωπαϊκού πυρήνα» (Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Ισπανία, Ιταλία) γύρω από τον οποίο θα κινούνταν οι περιφερειακές χώρες της δεύτερης ταχύτητας.

Αυτή η ιεραρχική, γερμανική πρόταση προσπαθούσε να διασφαλίσει ταυτόχρονα την προς Ανατολάς διεύρυνση, για την οποία φλεγόταν το Βερολίνο, με τη σε βάθος ολοκλήρωση των ηγεμονικών χωρών. Προσέκρουσε όμως στην αντίδραση της Γαλλίας, η οποία δεν ήταν καθόλου πρόθυμη να εγκαταλείψει τον ιστορικό ρόλο της γέφυρας ανάμεσα στον βιομηχανικό Βορρά και τον μεσογειακό Νότο.

Ιnfo
- Ζαν Πιζανί–Φερί, «Η αφύπνιση των δαιμόνων: Η κρίση του ευρώ και πώς να βγούμε απ’ αυτήν», μτφ. Μιχάλης Μητσός, Πόλις, 2012.
- Wolfgang Munchau, «A real banking union can save the eurozone», Financial Times, June 3, 2012.
- «La fausse solution des eurobonds», Le Monde Diplomatique, 1 juin 2012.
- Olivier Berruyer, «L’euro est mort ! Vive l’euro… et l’ecu», Liberation, 3 juin 2012.

* Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή της Κυριακής, 10.06.2012 ~ via iskra