καπιταλισμού, η μεγαλύτερη μετά τη δεκαετία του '30, αποδεικνύει για μια ακόμη φορά τη σπουδαιότητα της ανάλυσής του από τον Μαρξ, τον σημαντικότερο επικριτή του. Μέχρι σήμερα οι ανισότητες του συστήματος καλύπτονταν από τη γιγάντια κερδοσκοπία". Ο Χομπσμπάουμ, απευθυνόμενος στους κατοίκους μιας χώρας που βρίσκεται σε βαθιά κρίση, προέτρεψε τους Έλληνες "να διατηρήσουν τον μαρξισμό στην ατζέντα".
Το βιβλίο περιλαμβάνει κείμενα γραμμένα από το 1957 έως και το 2010, με μια περιοδολόγηση της ιστορίας του μαρξισμού από το 1840 έως το 2011.
Συντονιστής στο πάνελ ο Ηλίας Νικολακόπουλος και εισηγητές ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ο Γιάννης Βούλγαρης, ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης και ο Νίκος Καραπιδάκης. Απών τελικά ο Σπύρος Ασδραχάς, που είχε αναγγελθεί, ο οποίος έστειλε ωστόσο το πυκνό, όπως πάντα, κείμενό του που διαβάστηκε στην εκδήλωση. Προσεγγίζοντας, όπως ήταν αναμενόμενο, το βιβλίο του Χομπσμπάουμ από τη σκοπιά του ιστορικού, το χαρακτήρισε "ένα σφιχτοδεμένο υφάδι εννοιών και πραγμάτων", ενώ επισήμανε την "εισχώρηση" του Μαρξ στις κοινωνικές επιστήμες. "Πολλές φορές ο Χομπσμπάουμ επιλέγει να μιλήσει για την πραγματικότητα, για το αντικείμενο δηλαδή της Ιστορίας, αντί για την ίδια την Ιστορία, καθώς έχει ενδοιασμούς για μια ιστοριογραφία α-πραγματική. Αναφέρεται στην παρακμή του μαρξισμού μετά το 1930, τη διαπλοκή του με το σοβιετικό καθεστώς, καθώς η κρίση του σοβιετικού καθεστώτος συνεπαγόταν τη μετάπτωση της ιδεολογίας σε πραγματισμό". Και η παρέμβαση του Ασδραχά έκλεισε με την εύστοχη επισήμανση ότι "ανατρέχοντας στο ευρετήριο του βιβλίου, βλέπουμε πως ένας μόνο Έλληνας συμπεριλαμβάνεται, ο Νίκος Πουλαντζάς, σε συνάφεια με τον Αλτουσέρ. Ούτε Καστοριάδης, ούτε Κωστής Παπαϊωάννου".
Ο καθηγητής του Παντείου Γιάννης Βούλγαρης ξεκίνησε την εκτεταμένη εισήγησή του με την προσωπική ανάμνηση της ομαδικής ανάγνωσης του "Κεφαλαίου" κατά την περίοδο της χούντας, ως καθαρή εφαρμογή της γκραμσιανής "ζώσας φιλολογίας": Διαβάζεις για να κατανοήσεις, με την πρόθεση να αλλάξεις την πραγματικότητα. "Ο Χομπσμπάουμ δεν αντιμετωπίζει τον Μαρξ ως ιστορικός των ιδεών... Μέσα από τη δομή του βιβλίου αναδεικνύεται ο Μαρξ και ο μαρξισμός, δηλ. τα πολιτικά κινήματα για τη χειραφέτηση, αλλά και τα γκουλάγκ... Τον Χομπσμπάουμ τον προστάτευσε το γεγονός ότι είναι σπουδαίος ιστορικός, αλλά και ο κοσμοπολιτισμός του". Επισήμανε ως αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι ο συγγραφέας αφιερώνει στον Γκράμσι δύο κεφάλαια του βιβλίου του. Αντίθετα, είναι φανερό ότι ο Χομπσμπάουμ "δεν εκτιμά 'μοντέρνους' μαρξιστές όπως ο Νέγκρι ή ο Ζίζεκ". Για τον Χομπσμπάουμ, η κρίση του 2008 είναι το "Τείχος του Βερολίνου" της δεξιάς, το αντίστοιχο της κατάρρευσης του "υπαρκτού" το 1989, και γι' αυτόν το ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης το 2008 μαζί με το 1989 είναι δύο κομβικά σημεία για την Ιστορία, που αναδεικνύουν τα σημερινά κρίσιμα διλήμματα "κράτος ή αγορά", "δημόσιο ή ιδιωτικό".
"Ο Μαρξ είναι όπως η γρίπη, πάντοτε κανείς σε οποιαδήποτε ηλικία υποφέρει", ξεκίνησε την παρέμβασή του ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, θέλοντας να ελαφρύνει την ατμόσφαιρα... Η εισήγησή του κινήθηκε σε μια προσπάθεια απάντησης στο ερώτημα "εάν ο Μαρξ μπορεί να μας πει κάτι σήμερα" και αλίευσε τη γνωμοδότηση του ίδιου του Χομπσμπάουμ από το βιβλίο, πως "ο Μαρξ του 21ου αιώνα θα είναι πολύ διαφορετικός από τον Μαρξ του 20ού αιώνα".
Ο καθηγητής της Μεσαιωνικής Ιστορίας Νίκος Καραπιδάκης ξεκίνησε με μια "αποδομητική" προσέγγιση του Μαρξ, επισημαίνοντας την "ανεπάρκειά" του ως φιλοσόφου, ως οικονομολόγου, αλλά ιδιαίτερα ως ιστορικού: "Μόνο απορρίπτοντας τον Μαρξ προχώρησε στη Γαλλία η σχολή των Annales", είπε "απαντώντας" στον Σπύρο Ασδραχά. "Ο Μαρξ ωστόσο ήταν στοχαστής ενός επικού αιώνα, του 19ου, που ήταν ο αιώνας των εκρήξεων, είναι ένας στοχαστής της ενότητας, προσπάθησε να βρει ένα ουσιώδες ενοποιητικό νήμα".
Κλείνοντας τη βραδιά, ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς έθεσε στην αφετηρία της εισήγησής του τον τίτλο του βιβλίου του Χομπσμπάουμ, επισημαίνοντας ότι το ερώτημα "πώς θα αλλάξουμε τον κόσμο" είναι σήμερα υπέρτατα επείγον. "Ποια θα είναι τα νέα συλλογικά υποκείμενα; Θα είναι οι τάξεις; Δεν ενδιαφέρει τον Χομπσμπάουμ να ορίσει τι είναι οι τάξεις -συζήτηση στην οποία αναλώθηκε η μαρξιστική θεωρία κατά τη δεκαετία του '70- αλλά στοχεύει στο να καταλάβουμε ότι οι συγκρούσεις είναι ταξικές ακόμη και σήμερα. Βλέπουμε πως τα περίφημα "μεσαία στρώματα", μια κατασκευή της αστικής κοινωνιολογίας, στη σημερινή Ελλάδα τείνουν να εκλείψουν... Στις μέρες μας, το εσωτερικευμένο στη Δύση πρόταγμα της 'προόδου' καταρρέει. Η δημοκρατία κατά Ρουσό προϋποθέτει συναίνεση. Όμως σήμερα, η δυναμική που έχει διαμορφωθεί είναι μια δυναμική της αδικίας, της αύξησης των ανισοτήτων... Εάν τελικά χαθεί η συναίνεση, δεν ξέρω πού πάμε...".
Το βιβλίο του Ερικ Χομπσμπάουμ "Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεμέλιο σε μετάφραση της Μάνιας Μεζίτη και επιμέλεια του Νικηφόρου Σταματάκη.
Κ.Τ. Αυγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου