Πολιτική ανυπακοή και διανοούμενοι

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

Το 1836 ο Ραλφ Εμερσον ήταν ένας αναγνωρισμένος συγγραφέας στις ΗΠΑ. Τότε γνώρισε τον Χένρι Ντέηβιντ Θορώ, ανερχόμενο και αυτόν συγγραφικό «αστέρα». Ο τελευταίος, όμως, δεν επαναπαύτηκε στον ακαδημαϊσμό του πρώτου....
Με εμμανή τρυφερότητα υπερασπίστηκε την ελευθερία και ανεξαρτησία του ανθρώπου και ήρθε σε πλήρη σύγκρουση με την κρατική εξουσία, που φορολογούσε άγρια τους απλούς πολίτες. Κάποια στιγμή ο Θορώ αρνήθηκε να πληρώνει πλέον τους άδικους φόρους και, ω του θαύματος, κατέληξε στη φυλακή.

Εκπληκτος ο Εμερσον τον επισκέφτηκε και με περισσή αφέλεια τον ρώτησε: «Ντέιβιντ, γιατί είσαι εδώ;». Και ο υπέροχος Ντέιβιντ απάντησε, ερωτώντας: «Ραλφ, γιατί εσύ δεν είσαι εδώ;».

Το αληθές τούτο περιστατικό δίδεται εν είδει παραβολής για να φανεί ίσως το πώς αντιδρούν στην Ιστορία οι άνθρωποι της διανόησης απέναντι στις αυθαιρεσίες της κρατικής εξουσίας. Τούτη την εποχή στη χώρα μας οι διανοούμενοι ανατριχιάζουν με τα κινήματα ανυπακοής που πετάγονται σαν μανιτάρια από τη σάρκα της κοινωνίας. Ανυπακοή; «Τι είναι αυτό;», αναρωτιούνται και απαντούν αυτάρεσκα και δογματικά όπως τους διατάσσει η δοκησισοφία τους: «Ενας αστικός αναρχισμός»(!). Ενα μάτσο δήθεν έχουν κατακλύσει τη χώρα, που προσπαθούν με νύχια και με δόντια να διατηρήσουν το δημιουργηθέν καθεστώς, αυτό που απλόχερα τους έχει παραχωρήσει αναγνώριση, βήμα - χρήμα και λοιπά υλικά αγαθά.

Σκέλεθρα της δημοσιογραφίας, της λογοτεχνίας, της δημόσιας διοίκησης, που περιφέρονται στα κανάλια και μας βομβαρδίζουν με τις φιλελεύθερες ανοησίες τους, εν είδει διατεταγμένης υπηρεσίας.

Ιδού μια απορία του Θορώ, διατυπωμένη στο εξαιρετικό (όχι μόνο για την εποχή του) βιβλίο «Πολιτική ανυπακοή», εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη (επανέκδοση): «Θα πρέπει ο πολίτης, πάντα, προς στιγμή, ή κατ' ελάχιστο, να εναποθέτει τη συνείδησή του στον νομοθέτη; Αλλά, τότε, για ποιο λόγο διαθέτει συνείδηση; Εγώ πιστεύω ότι οφείλουμε πρώτα να είμαστε άνθρωποι και μετά υπήκοοι. Το ευκταίο δεν είναι να τρέφουμε σεβασμό προς τον νόμο, αλλά προς το δίκαιο».

Βεβαίως, εγείρει άμεσα θέμα κοινωνικής συνείδησης και, κυρίως, διακυβέρνησης. Δηλαδή Δημοκρατίας. Δεν είμαστε μάζα που απλώς μας χρησιμοποιεί η Πολιτεία ή εμείς την υπηρετούμε, με τα κορμιά μας οι περισσότεροι. Ο Θορώ παραπέμπει στον «Βασιλιά Ιωάννη» του Σέξπιρ: «Είμαι πολύ ψηλή γενιά για να 'μαι κτήμα άλλου, / Να είμαι κατώτερος υπό τον έλεγχό του, / Ή χρήσιμος δούλος και όργανο / Σε οποιοδήποτε κυρίαρχο κράτος μέσα στον κόσμο».

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι -λέει ο Θορώ- που αντιτίθενται στη δουλεία και τον πόλεμο· έχουν δισταγμούς, εκφράζουν τη λύπη τους, υποβάλλουν και κάνα υπόμνημα διαμαρτυρίας, αλλά παραμένουν στον καναπέ τους. Περιμένουν από άλλους (από ποιους;) να θεραπευτεί το κακό, ώστε να μη νιώθουν κιόλας θλίψη. Προσφέρουν, τέλος, και μια ευτελή ψήφο και το δίκαιο πάει κατά διαόλου.

Οι δικοί μας πνευματικοί άνθρωποι (λες και υπάρχουν και απνευμάτιστοι) δεν αναγνωρίζουν το δικαίωμα, που έχουν άπαντες οι πολίτες, να αρνηθούν να υπακούσουν και να προβάλουν αντίσταση στην κυβέρνηση όταν η τυραννία της είναι βαριά και δυσβάσταχτη· δικαίωμα που είναι και συνταγματικά κατοχυρωμένο και διατυπωμένο εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια (Σοφοκλής, «Αντιγόνη»).

Ολοι ομιλούν εναντίον της βίας, απεχθάνονται το αίμα. Ιδού τι απαντά ο Θορώ: «Δεν υπάρχει ήδη αιματοχυσία όταν τραυματίζεται η συνείδηση;». Τι σημαίνει, όμως, τραυματισμένη συνείδηση; Ελα ντε. Καταρρακωμένη αξιοπρέπεια, να τι σημαίνει, και κατά συνέπεια κοινωνική απομόνωση, ανέχεια, εξαθλίωση, εξορία από τα κοινά. «Οταν ένα φυτό αδυνατεί να ζήσει σύμφωνα με τη φύση του, πεθαίνει. Το ίδιο και ο άνθρωπος».

Η «Πολιτική ανυπακοή» του Θορώ είναι ένα διαχρονικό βιβλίο· επίκαιρο όσο ποτέ σήμερα. Εάν δεν δίνει λύσεις, τουλάχιστον προβληματίζει όσους ενδιαφέρονται ακόμη για ισηγορία, ισονομία, ισοπολιτεία· για όλους που σέβονται τη Δημοκρατία· για εκείνους που απεχθάνονται την τυφλή υποταγή σ' ένα άνισο και άδικο σύστημα. Ενα βιβλίο που βγάζει τη γλώσσα σε εθελόδουλους, έστω συμβιβασμένους διανοούμενους.

Η πολιτική ανυπακοή είναι πολιτική στάση, και ας λένε ό,τι θέλουν όσοι δυσφορούν ή και οργίζονται από τους «ανυπάκουους». Θα 'ρθει η ώρα που θα το καταλάβουν. *