ΚΟΝΣΤΑΝΤΣΟ ΠΡΕΒΕ (1943-2013) - Ρέκβιεμ για έναν πρώην κομμουνιστή

ΚΟΝΣΤΑΝΤΣΟ ΠΡΕΒΕ

Στις 23 Νοεμβρίου 2013 πέθανε ο Ιταλός φιλόσοφος Κοστάντσο Πρέβε. Υπήρξε κομμουνιστής από 17 χρονών, χωρίς να γίνει οργανωμένο μέλος ενός Κομμουνιστικού Κόμματος ή μιας κομμουνιστικής οργάνωσης, στο μεγαλύτερο μέρος της συνειδητής ζωής του. Υποστήριξε, κατά καιρούς, το ΚΚ Ιταλίας, το Κόμμα της Κομμουνιστικής Επανίδρυσης και προς τα τέλη της ζωής του, συνεργάστηκε, πάντα σαν ανέντακτος, με τον...

μικρό μετωπικό αριστερό αντιιμπεριαλιστικό σχηματισμό Campo Antiimperialista, για να θεωρήσει τελικά σαν ξεπερασμένο το χάσμα Αριστεράς/Δεξιάς και ν' αλλάξει πορεία - προς την ευρωπαϊκή άκρα Δεξιά.

Με σπουδές στις πολιτικές επιστήμες και την φιλοσοφία στο Τορίνο και το Παρίσι, όπου ήταν μαθητής και ομοϊδεάτης για πολλά χρόνια του Louis Althusser, με ευρύτατη παιδεία, γνώστης πολλών γλωσσών, μαζί και της ελληνικής, υπήρξε συγγραφέας πολυγραφότατος. Αρκετά βιβλία του, σημαδεμένα από την ιστορική κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του “υπαρκτού σοσιαλισμού”, μια τομή που την θεώρησε σαν “το τέλος του ιστορικού κομμουνισμού” (κατά την δική του έκφραση) και αφιερωμένα στην αναζήτηση μιας εναλλακτικής οδού των “ριζοσπαστών αντικαπιταλιστών” (πάλι κατά την δική του έκφραση), έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 κι έγιναν δημοφιλή στον χώρο της εξωκοινοβουλευτικής ριζοσπαστικής αντικαπιταλιστικής  Αριστεράς.

Με τον Κοστάντσο Πρέβε μας συνέδεσε προσωπική, ειλικρινής και θερμή φιλία, με  όλη  την σημασία της δύσκολης αυτής λέξης που τόσο εύκολα χρησιμοποιείται από πολλούς. Οι μέρες που συγκατοικήσαμε στο σπίτι μου δεν λησμονούνται. Είχαμε πολλά κοινά ενδιαφέροντα και κοινές αναφορές στον Μπένγιαμιν και τον Μπλοχ αλλά και πολλούς, έντονους διαλόγους κι ασυμφιλίωτες αντιπαραθέσεις. Έγραψα ένα επίμετρο στο  Ασίγαστο Πάθος, το πρώτο του βιβλίο που μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Στάχυ με επιμέλεια Νίκου Παπαγεωργίου, κι όπου, με τρόπο συντροφικό αλλά κι απερίφραστο, υποστήριξα την ριζική μου αντίρρηση στην κεντρική –και μόνιμη-  θέση του Πρέβε ότι ο Μαρξ έκανε λάθος αποδίδοντας στην εργατική τάξη τον επαναστατικό ιστορικό ρόλο του φορέα της υπέρβασης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Το επίμετρο αυτό εξαφανίστηκε στην πρόσφατη, δεύτερη, ελληνική έκδοση του βιβλίου από άλλον εκδοτικό οίκο - κι όχι με ευθύνη του ίδιου του Πρέβε. Έπαψε, μήπως, για ορισμένους να είναι επίκαιρη η διαμάχη γύρω από τον ρόλο του προλεταριάτου;

Όλα τα παραπάνω, ίσως, εξηγούν όχι μόνον τον προσωπικό τόνο των γραφομένων αλλά κι ότι ναι, κι εγώ, ο Σάββας Μιχαήλ, πενθώ για τον φυσικό θάνατο του Κοστάντσο Πρέβε. Έχω, όμως, κάνει το πολιτικό πένθος μου γι' αυτόν πριν από πολλά  χρόνια.

Είχε έρθει στην Ελλάδα ξανά, προσκεκλημένος και φιλοξενούμενος, όμως, αυτήν την φορά, από το ΙΣΤΑΜΕ  του ΠΑΣΟΚ. Δεν έκρυψα την δυσφορία μου, στην οποία αναφέρθηκε και στην τότε δημόσια ομιλία του στο αμφιθέατρο Γκίνη, μετά από πρόσκληση του Μετώπου Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΜΕΡΑ). Παρόλα αυτά τον επισκέφτηκα στην διαμονή του. Σχετικά με το ΠΑΣΟΚ, η δικαιολογία ήταν η αγωνία του φιλοσόφου που του λείπουν η ευκαιρία και το  βήμα να κάνει γνωστές  τις ιδέες του. Στην συνάντηση, όμως, αυτή ο ίδιος ο Πρέβε μου επιβεβαίωσε ότι, πράγματι, όπως λέγανε οι φήμες, δημοσίευσε ένα δοκίμιό του και στην “θεωρητική ναυαρχίδα” της ευρωπαϊκής άκρας Δεξιάς, το  περιοδικό  Occident του περιβόητου Alain de Benoit, με τον οποίον γίνανε και φίλοι. Η ρήξη ήταν οδυνηρή αλλά οριστική και αμετάκλητη. Δεν  ειδωθήκαμε ποτέ ξανά.

Η νεκρολογία αυτή, πιθανόν και να μην γράφονταν, αν δεν υπήρχαν οι ανιστόρητες κι αποπροσανατολιστικές   δημόσιες ελεγείες στον Κοστάντσο Πρέβε στον χώρο της παρ' ημίν ριζοσπαστικής αντικαπιταλιστικής  Αριστεράς, με ακραίο παράδειγμα άρθρο του Γιάννη Ευσταθίου στην εφημερίδα Πριν της 1ης Δεκεμβρίου 2013 με τον τίτλο “Αποχαιρετισμός στον θεωρητικό της κομμουνιστικής επαναθεμελίωσης”. Ο Κοστάντσο Πρέβε αποκτά τον τίτλο όχι απλώς ενός, ανάμεσα σε άλλους, αλλά και του κατεξοχήν “θεωρητικού της κομμουνιστικής επαναθεμελίωσης”, τίτλο που ο ίδιος πρώτος θα αποποιούνταν με αγανάκτηση.

Ο βαθύς σκεπτικισμός του είχε προχωρήσει από την αφετηριακή απόρριψη της μαρξικής αντίληψης για τον ρόλο του προλεταριάτου στις ακραίες πολιτικές συνέπειες μιας αλλαγής “Παραδείγματος”. Η δημοσίευση στο ακροδεξιό Occident δεν ήταν μια προσωρινή εκτροπή ούτε οι φιλίες με τον Αλαίν ντε Μπενουά μια προσωπική παρεκκλίνουσα ιδιορρυθμία. Πολύ πρόσφατα, στις 16 Απριλίου 2012, μια εβδομάδα πριν τις τελευταίες προεδρικές εκλογές στην Γαλλία, δημοσιεύει στον ιταλικό διαδικτυακό ιστότοπο με το παραπλανητικό ποιητικό όνομα ComeDon Chisciotte το καθόλου ποιητικό κείμενο με τον τίτλο Εάν ήμουν Γάλλος.  Εκεί διαβάζουμε τα εξής: “Στην Γαλλία, στις 22 Απριλίου 2012, θα λάβει χώρα ο πρώτος γύρος των προεδρικών εκλογών και στις 6 Μαΐου ο δεύτερος όπου θα αντιπαρατεθούν οι δύο που προηγήθηκαν στον πρώτο.  Εάν ήμουν Γάλος θα πήγαινα να ψηφίσω και στους δύο γύρους. Στον πρώτο (τι σκάνδαλο! τι φρίκη!) θα ψήφιζα την Μαρίν Λεπέν  και στον δεύτερο γύρο πάλι την Μαρίν Λεπέν, εάν αυτή βρίσκονταν ακόμα στην αντιπαράθεση. Εάν, όμως, οι δύο αντίπαλοι ήταν ο Σαρκοζύ και ο Ολάντ, θα ψήφιζα σίγουρα τον Ολάντ σαν το μικρότερο κακό” (Το κείμενο στα γαλλικά στον ιστότοπο  HYPERLINK "http://www.europemaxima.com/?p=2557"www.europemaxima.com/?p=2557)

Συνεχίζει παρακάτω στον ίδιο περιφρονητικό τόνο ενάντια στους “politically correct”, όπως αποκαλεί, όσους θεωρούν φρικτή και σκανδαλώδη την εκλογική  υποστήριξη στην Μαρίν Λεπέν, την φαιά “Ζαν Ντ' Άρκ” του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας. Εξηγεί ότι στην Ιταλία, τελευταία φορά που ψήφισε ήταν το 1992, όταν  ψήφισε “από αδράνεια”, όπως γράφει, την νεοϊδρυθείσα Κομμουνιστική Επανίδρυση. Από  εκεί και πέρα, έκανε αποχή διότι θεωρεί ότι η Ιταλία έχασε από το 1945 (χρονιά πτώσης του φασισμού...) την “πολιτική της κυριαρχία” λόγω της εγκατάστασης αμερικανικών βάσεων· ότι από το 1991 έχασε την “ίδια την εθνική νομισματική της κυριαρχία” λόγω της “Ευρώπης”· ότι υπήρξε εξωκοινοβουλευτικό δικαστικό πραξικόπημα με την επέμβαση των δικαστών που ονομάστηκε “Επιχείρηση Βρώμικα Χέρια”· ότι η ιταλική Αριστερά είναι μια κωμωδία πάνω στο “ναρκοθετημένο έδαφος του αντιμπερλουσκονισμού”.

Αντίθετα, στην Γαλλία, κατά τον Πρέβε, χάρη στον Ντε Γκώλ “υπάρχει ακόμα κάποια εθνική κυριαρχία”, “η πλειοψηφία του πληθυσμού είναι ενάντια στο ευρώ, αν και δυστυχώς είναι ιδεολογικά διχασμένη μεταξύ Μαρίν Λεπέν και Μελανσόν” ( που θα τον ψήφιζε εάν ήταν ειλικρινής), δεν υπάρχουν αμερικανικές βάσεις, και “βρίσκουμε ακόμα σ' αυτήν την χώρα γεωπολιτικούς που προτείνουν  ένα άξονα Παρισiού- Βερολίνου- Μόσχας, όπως είναι ο Henri de Grossouvre ».

Μετά τον ύμνο αυτόν στον γαλλικό ιμπεριαλισμό και τα ακροδεξιά γεωπολιτικά παραληρήματα και μετά μια αυτοβιογραφική αναφορά στις πνευματικές του σχέσεις με την Γαλλία και τους διανοουμένους της, πλέκει, στη συνέχεια του κειμένου, το εγκώμιο του φίλου του και γκουρού της γαλλικής και πανευρωπαϊκής ακροδεξιάς, του Αλαίν ντε Μπενουά και παραθέτει τέσσερα γαλλικά βιβλία που τον ώθησαν  στην πολιτική απόφαση να καλέσει  να ψηφιστεί η Μαρίν Λεπέν.

Το ένα βιβλίο είναι πάλι του Αλαίν ντε Μπενουά. Καταφέρεται ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, “τον υπ' αριθμόν 1 εχθρό”, κι υποστηρίζει την “συγκράτηση της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης (χωρίς ίχνος ρατσισμού)”, την “επιστροφή στην εθνική νομισματική κυριαρχία”, την εισαγωγή μέτρων “μετριοπαθούς αλλά σαφούς προστατευτισμού ” κλπ. Ο Πρέβε αντιπαραθέτει αυτές τις  εθνικιστικές -εθνοκεντρικές κορώνες του Γάλλου ακροδεξιού στους “αναρχο-ουτοπιστές Νέγκρι, Χαρτ αλλά και Μπαντιού και Ζίζεκ”, στους Γάλλους τροτσκιστές όλων των τάσεων αλλά και σε όλη την ιταλική Αριστερά.

Το δεύτερο βιβλίο γράφτηκε από τον Michéa και καταφέρεται κατά της Αριστεράς, κατά της “θρησκείας της προόδου”, την οποία αυτή καλλιεργεί εξαπατώντας τον απλό κόσμο, αλλά και εναντίον  του Μάη του '68 που ο Πρέβε αποκαλεί... αντεπανάσταση!!

Το τρίτο βιβλίο είναι του Ρεζί Ντεμπραί κι αφορά την  υπεράσπιση των εθνικών συνόρων κατά της παγκοσμιοποίησης και στρέφεται ενάντια στους διεθνιστές και όσους υπερασπίζονται με κομφορμιστική “πολιτική ορθότητα”, κατά τον Πρέβε, τους “χωρίς σύνορα, χωρίς χαρτιά” μετανάστες.

Το τέταρτο γαλλικό βιβλίο που εμπνέει τον Πρέβε να  πλέκει ύμνους έχει την υπογραφή της ίδιας της Μαρίν Λεπέν και πλασαρίστηκε  ενόψει των εκλογών.

Κατά τα άλλα, βουτηγμένος μέσα στα εθνικιστικά ή και ανοικτά φασιστικά παραληρήματα των παραπάνω, ο  Κοστάντσο Πρέβε συνεχίζει να αυτοαποκαλείται “ριζοσπάστης αντικαπιταλιστής”. Έτσι, ήδη πριν πεθάνει, έθαψε ο ίδιος τον πρώην κομμουνιστή -και πρώην φίλο για πολλούς από μας- που αναμφισβήτητα υπήρξε για δεκαετίες. 

Αυτοί που γράφουν μεταθανάτιους ύμνους και κατασκευάζουν αγιογραφίες δεν ήξεραν, δεν ρωτούσαν πριν επιχειρήσουν το ανίερο έργο;

Θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι πρόκειται απλώς για μιαν ακόμη θλιβερή κατάληξη ενός πρώην αριστερού διανοούμενου που αποστάτησε στην αντίδραση. Ούτε είναι μόνον ένα ανησυχητικό σημείο ότι, όπως και στην δεκαετία του 1930, σε συνθήκες παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, η άνοδος της άκρας Δεξιάς στην Ευρώπη, μπορεί με τις φαντασιώσεις της που παριστάνουν τις ιδέες να προσελκύσει και αξιόλογους διανοούμενους σαν τον Πρέβε. Εκείνο που πρέπει πάνω απ' όλα να προσεχθεί είναι το πολιτικό γιατί, οι μεθοδολογικές ρίζες αυτής της κατάπτωσης.

Σίγουρα στην περίπτωση Πρέβε, μεγάλο ρόλο έπαιξαν και η μακρόχρονη πολιτική απόστασή του από την άμεση εμπλοκή στην πάλη των τάξεων, η απομόνωση από κάθε οργάνωση ή οργανωμένη τάση του εργατικού κινήματος και, οπωσδήποτε, ο βαθύτατος σκεπτικισμός κι η ιστορική απαισιοδοξία  που ακολούθησαν την χρεοκοπία του σταλινισμού, τις καταρρεύσεις στην Ανατολή το 1989-91 και προπαντός την αποκαρδιωτική αποσύνθεση της άλλοτε κραταιάς ιταλικής Αριστεράς, αρχίζοντας από το πρώην ιταλικό ΚΚ.

Ο Κοστάντσο Πρέβε, όμως, εξαρχής ταύτισε τον ιστορικό κομμουνισμό με το αδιέξοδο και την κατάρρευση του σταλινισμού που άνοιξε τον δρόμο στην αντεπαναστατική παλινόρθωση. Αναζήτησε τα αίτια στις  αδυναμίες της θεωρίας του  ίδιου του Μαρξ, εντοπίζοντάς τες, λαθεμένα,  στην καρδιά της, στον επαναστατικό ρόλο  του προλεταριάτου και στην αλληλένδετη μαρξική  εργασιακή θεωρία της αξίας. Ο ίδιος ο μαρξισμός του Μαρξ θεωρήθηκε υπεύθυνος για τον σταλινισμό και η περιβόητη “επαναθεμελίωσή” του δεν ήταν παρά η εκ θεμελίων ανατροπή του. Την ίδια στιγμή, ποτέ δεν υπήρξε στον Πρέβε μια πραγματική ρήξη, μια ριζική απόρριψη του υπαρκτού ιστορικού σταλινισμού και του κεντρικού του δόγματος, της εθνοκεντρικής θεωρίας και πράξης του “σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα”, πολύ λιγότερο ποτέ δεν υπήρξε μια αποδοχή της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης. Δεν έπεσαν από τον ουρανό η υπεράσπιση των εθνικών συνόρων, η δαιμονοποίηση- μυθοποίηση της παγκοσμιοποίησης με ταυτόχρονη απολογητική του υπαρκτού ιμπεριαλισμού (στην Γαλλία αλλά και την Ιταλία) μαζί και η αντι-μεταναστατευτική στάση από έναν πολίτη της χώρας που στιγματίζεται με την Λαμπεντούζα.

Η κατάληξη που δεν του έπρεπε, ας είναι προειδοποίηση στους πάντες και προπαντός σε όσους θεωρούν ότι το κράτος-έθνος είναι “το προνομιακό πεδίο της ταξικής πάλης”, ή μιλούν διαρκώς για το “έθνος των εργαζομένων” ή κάνουν παραχωρήσεις στον “αριστερό” εθνικισμό.

Από μιαν άλλη άποψη, ο άνθρωπος, ευτυχώς, δεν είναι απλώς το σύνολο των ιδεολογικών - πολιτικών του θέσεων και των εκτροπών τους, δεν είναι ένα λογιστικό άθροισμα κερδών και ζημιών, σωστών συμπεριφορών και μικρών, μεγάλων ακόμα και καταστροφικών λαθών. Το ανθρώπινο μέσα στον άνθρωπο τα ξεπερνάει. Μ' όλη την κριτική και την οργή μου ακόμα για τον Πρέβε, δεν θα πάψω ποτέ να θυμάμαι με αγάπη τον Κοστάντσο.

Σάββας Μιχαήλ
2 Δεκεμβρίου 2013