Τίμα το ψωμί σου (Μέρος πέμπτο): Αφρική

του Marx Factor

Η διεθνής τάση στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 ήταν η καταβαράθρωση των παλιών πολυεθνικών που ήταν μετεξέλιξη της ύστερης αποικιοκρατίας και του πρώιμου καπιταλισμού και η αντικατάστασή τους από νέες, φρέσκες, «παιδιά της κρίσης»που για το καπνεμπόριο ήταν οι αρχές του ΄90. Γιατί όμως οι αρχές του ΄90εθεωρούντο χρονιές κρίσης;

Οι λόγοι αναφέρθηκαν στα...

προηγούμενα κείμενα αλλά συνοψίζονται εδώ για λόγους κατανόησης.

Α)Μείωση των επιδοτουμένων ποσοτήτων στις ανεπτυγμένες χώρες

Β) Η εξέλιξη της τεχνολογίας τσιγάρου που απαιτούσε πλέον για το ίδιο προϊόν τη μισή ποσότητα της πρώτης ύλης απ΄ ότι πριν

Γ) Το φιάσκο προαγορών για την τροφοδότηση της πρώην ΕΣΣΔ και νυν καπιταλιστικής Ρωσίας και η υπερτίμηση της δυνατότητας της Κίνας να εφοδιάσει με μεγάλες φτηνές ποσότητες το διεθνές καπνεμπόριο

Δ) Το περίφημο settlement στις ΗΠΑ όπου οι 5 «αδελφές», οι μεγαλύτερες δηλαδή εταιρείες τσιγάρων των ΗΠΑ αποδείχτηκε ότι κατέθεσαν ψέματα σε επιτροπή του Κογκρέσου ότι δεν γνώριζαν τις βλάβες στην υγεία που προκαλεί το κάπνισμα και«συμβιβάστηκαν» να καταβάλλουν ένα πρόστιμο όλες μαζί ύψους 365 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να αποφύγουν στο μέλλον επί μέρους ατομικές μηνύσεις ασθενών και ατομικές αποζημιώσεις από αστικές αγωγές. Έτσι για τις αρρώστιες που θα πάθαιναν οι άνθρωποι αποζημιώθηκε αδρά ένα απρόσωπο κράτος. Αυτή η μεγάλη εκταμίευση έστειλε ένα δεύτερο μήνυμα «από δω και πέρα ξεχάστε αυξήσεις ξεχάστε μεγαλύτερες παραγγελίες, βγείτε στις φτηνές χώρες δουλέψτε βγάλτε φτηνά καπνά και να λέτε ευχαριστώ που έχετε δουλειές ακόμα»

Σαν αποτέλεσμα και αφού σχεδόν όλες οι παλιές εταιρείες πουλήθηκαν ή συγχωνευτήκαν ή εξαφανίστηκαν, ταυτόχρονα αναδείχτηκαν πολλές πρώην εθνικές εταιρείες σε μίνι πολυεθνικός βγαίνοντας με αβαντάζ την προηγούμενη συσσώρευση και εμπορευόμενες μικροποσότητες από φτηνότερα καπνά υπανάπτυκτων χωρών. Έτσι, ενώ πριν την«κρίση» οι 3 μεγάλες πολυεθνικές διακινούσαν ποσότητες 600, 300 και 250χιλιάδων τόνων αντίστοιχα μετά δημιουργήθηκε μια δεκαπεντάδα εταιρειών που καθεμία διακινούσε από 15 ως το πολύ 60 χιλιάδες τόνους. Μονό μια εταιρεία γλύτωσε η περίφημη Universal αφού όμως απέλυσε γύρω στις 15 χιλιάδες υπάλληλους της παγκόσμια και μείωσε τον κύκλο εργασιών της κλείνοντας ακόμα και κερδοφόρες επιχειρήσεις. Τις μέρες που οι συνάδελφοι ανταγωνιστές υπάλληλοι μάζευαν τα σπίτια τους σε κοντέινερ και μετακόμιζαν στην ανασφάλεια της ανεργίας πριν την σύνταξη με 2-3 παιδιά ο καθένας και οικογένειες παλιού πατριαρχικού στυλ που λογω της δουλειάς του άντρα η γυναίκα η δεν δούλευε ή δεν υπήρχε καθένας από εμάς τους άλλους που είχε ακόμα δουλειά καταλάβαινε ότι η καμπάνα μπορούσε να κτυπήσει ανά πάσα στιγμή για οποιονδήποτε ΑΣΧΕΤΑ από το πόσο καλά έκανε την δουλειά του και κυρίως ΑΣΧΕΤΑ από το αν έφερνε κέρδη η όχι.

Τότε ήρθε η εντολή να πάω στην Αφρική και συγκεκριμένα στο Μαλάουι και την Ζιμπάμπουε και να εξετάσω αν θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν εκεί με επιτυχία ελληνικές ποικιλίες που είχαν ζήτηση και συγκεκριμένα Μπασμάς ή Κατερίνη. Μπορούσα να δοκιμάσω και τουρκικές, δηλαδή Σαμψωνια και Σμύρνης. Όποια από τις τέσσερις αν ευδοκιμούσε θα ήταν επιτυχία. Οι δυο αυτές χώρες ήταν κέντρα μεγάλης κερδοφορίας για το διεθνές καπνεμπόριο και σοβαρές βιομηχανικές βάσεις της παγκόσμιας μεταποίησης.

Η Ζιμπάμπουε ήταν η δεύτερη πιο σημαντική βάση τροφοδότησης της παγκόσμιας αγοράς με καπνά της ποικιλίας Βιρτζίνια και είχε εκτός από εξαιρετική ποιότητα για αυτή τη ποικιλία εξαιρετικά εργοστάσια που ικανοποιούσαν τις πιο απαιτητικές διεθνείς ποιοτικές προδιαγραφές. Εμείς στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα δεν κατορθώσαμε να φτιάξουμε τόσο πλήρη εργοστάσια, αντίθετα έχουμε την φήμη των καλύτερων εργοστασίων για τις ελληνικές ποικιλίες. Η Ζιμπάμπουε (πρώην Ροδεσία)παρότι είχε απελευθερωθεί με αιματηρό αντάρτικο πόλεμο στη δεκαετία του ΄70μεταξύ των ανταρτών του μαρξιστικού ZANU LFP του Ρομπερτ Μουγκάμπε και του ρατσιστικού καθεστώτος του Ιαν Σμιθ δεν είχε πειράξει ΚΑΘΟΛΟΥ την παραγωγική δομή της αποικιοκρατίας. Όλες οι πρώην βρετανικές, ολλανδικές, ινδικές, ελληνικές εταιρείες παρέμειναν όπως είχαν επί αποικιοκρατίας και επί του ρατσιστικού καθεστώτος του Σμιθ. Μάλιστα ένας λευκός βρετανικής καταγωγής βιομήχανος όπλων και καπνών ήταν προσωπικός φίλος του Μουγκάμπε και στον πόλεμο πούλαγε όπλα και στις δυο πλευρές και μετά τη νίκη των μαύρων όχι μόνο κράτησε την εταιρεία του αλλά πήρε και άδεια από τον Μουγκάμπε να έχει ειδική φοροαπαλλαγή για να μπει και στο καπνεμπόριο. Αυτή ήταν η περίφημη CASALEE εταιρεία πολύ επιθετική με υπαλλήλους που ήταν παιδιά καπνοπαραγωγών ή καπνοπαραγωγοί οι ίδιοι αλλά καμία σχέση με την εικόνα των αγροτών που ξέρουμε. Αυτοί ήταν γαιοκτήμονες που ο μικρότερος είχε 2-3 χιλιάδες στρέμματα και ο μεγαλύτερος είχε ελικόπτερο και ένα μικρό μπητσκραφτ δικινητήριο Ντορνιέ για να γυρνάει και να επιβλέπει τις φυτείες του. Αυτό το αεροπλανάκι πέταγε σε υψος800 μέτρων περίπου και είχε έναν πιλότο και έπαιρνε το πολύ 3-4 επιβάτες.

Εκτός από αυτήν την εταιρεία εκεί δραστηριοποιούντο όλες οι τότε πολυεθνικές και δυο ακόμα τοπικές εταιρείες που η μια εξελίχτηκε σε πολυεθνική, η INTABEX και μια περιφερειακή εταιρεία που έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης γιατί ήταν η μόνη που είχε γυναίκα ιδιοκτήτρια την οποία μάλιστα αποκαλούσαν τότε στο διεθνές κύκλωμα καπνού και στα έντυπα που έβγαζε (4 περιοδικά παγκόσμιας κυκλοφορίας και 2εφημερίδες, όλα από τις ΗΠΑ) «The Queen of Africa» αναφερόμενη στην εταιρεία της Keelef (Κηλιφ).

Η παραγωγή της χώρας ήταν 180 χιλιάδες τόνοι Βιρτζίνια και έπαιζε στη τέταρτη με πέμπτη παγκόσμια θέση από πλευράς ποσότητας με πρώτη την Κίνα, δεύτερη την Ινδία, τρίτες τις ΗΠΑ και τέταρτη ή πέμπτη ανάλογα την χρονιά την Βραζιλία αλλά σε αξία μοιραζόταν την πρώτη θέση στον κόσμο με τις ΗΠΑ. Θα περίμενε κανείς ότι πηγαίνοντας Αφρική τα καπνά θα ήταν φτηνά. Όχι, γιατί η γη και τα εργοστάσια ήταν στα χέρια των λευκών, αυτό που ήταν φτηνό στην Ζιμπάμπουε και σε όλη την Αφρική ήταν τα μεροκάματα. Και τα καπνά θελαν εργασία που την έκαναν ΟΛΗ οι μαύροι και το εργοστάσιο. Έτσι καταλαβαίνει κανείς εύκολα ότι τα κέρδη των γαιοκτημόνων και των βιομηχάνων στις «απελευθερωμένες» αφρικάνικες χώρες από την αποικιοκρατία ήταν πολύ μεγαλύτερα από των πλουσίων αμερικανών αγροτών και βιομηχάνων. Συγκεκριμένα το 1992 που πρωτοπήγα οι τιμές για τον παραγωγό ήταν γύρω στα 3 με 3,5 δολάρια το κιλό ενώ οι Αμερικανοί πουλούσαν 3,20 με 3,60 και για τον βιομήχανο 4,50 με 5.20 δολάρια το κιλό.

Η Ζιμπάμπουε είχε κρατήσει και όλο το εθιμοτυπικό της αποικιοκρατίας. Οι λευκοί έμεναν σε βίλλες ακόμα κι αν ήταν υπάλληλοι των 900 δολαρίων. Το μικρότερο σπίτι είχε κήπο ένα στρέμμα και έκταση 250 τετραγωνικά για 3 άτομα με πισίνα. Κάθε λευκός είχε από έναν έως τρεις υπηρέτες/τριες μαύρους/ες και με ελάχιστες εξαιρέσεις που συνήθως εθεωρούντο αποδιοπομπαίοι ΚΑΙ από τις δυο κοινότητες λευκών και μαύρων δεν υπήρχαν μεικτά ζευγάρια λευκών με μαύρους.

Η ποικιλία που έβγαζε ήταν ξανθά καπνά που ξεραινόταν με απαγωγή θερμότητας και χρειαζόταν ξύλο, κάρβουνο ή πετρέλαιο, γόνιμα εδάφη, λίπανση και πότισμα. Έτσι γρήγορα αποκλείστηκε η χώρα αυτή καθώς τα ελληνικά καπνά θέλουν οριακά εδάφη, ελάχιστο πότισμα λίγες βροχές και πολύ λίγη ή καθόλου λίπανση. Πριν φύγω από την Ζιμπάμπουε την οποία επισκέφτηκα 3 φορές μέχρι να καταλήξω στην ακαταλληλότητά της θα σημειώσω ότι ο ρατσισμός που έδειχναν οι λευκοί απέναντι στους μαύρους είχε τόσο βαθιές ρίζες και τόσο ευθεία απεύθυνε που κανένας δεν θα πίστευε το 1992 ότι οι μαύροι είχαν απελευθερωθεί νικώντας τους λευκούς με ένοπλη πάλη.

Οι συσκευές που μου έδιναν να χρησιμοποιήσω όπως αυτοκίνητα, κομπιούτερ και ασύρματα τηλέφωνα–γιατί δεν υπήρχαν ακόμα κινητά –ήταν όλες «niger proof» έτσι μου έλεγαν όταν μου τις παραχωρούσαν. Όταν απευθυνόταν σε έναν συνάδελφο τους μαύρο στο εργοστάσιο πολλές φορές –όχι πάντα- τον φώναζαν «hey monkey». Στα κλαμπ που διασκέδαζαν τα βράδια επιτρέπονταν οι μαύροι αλλά αν πήγαινες λευκός με μαύρη ή λευκή με μαύρο δεν υπήρχε περίπτωση να μην είναι «ρεζερβέ» όλα τα τραπέζια και να αναγκαστείς να πιεις το ποτό στο χέρι όρθιος ή να κάτσεις στο μπαρ. Απαγορευόταν τα μπλου τζην σε όλες τις ντισκοτέκ που ανήκαν σε λευκούς. Μάλιστα μου είχε κάνει εντύπωση ότι χειρότεροι ρατσιστές από τους αγγλικής, ολλανδικής, ιρλανδικής ή γερμανικής καταγωγής ευρωπαίους αποίκους ήταν οι Ινδοί!

Αφήνοντας τον Μουγκαμπε και την μαρξιστική ένοπλη απελευθέρωσή του από τον ρατσισμό στο επόμενο κείμενο θα πάμε στο Μαλάουι και τον δόκτορα Μπάντα που επίσης απελευθέρωσε την πρώην Νυασαλανδη με ένοπλο αγώνα πολύ νωρίτερα από τον Μουγκάμπε, το 1960, και όταν πρωτοπήγα εκεί ήταν ήδη στα τελευταία του, 90 χρονών και πάνω από 32 χρόνια στην εξουσία.

(Συνεχίζεται)