της
Όλγας Λαφαζάνη*
Με αυξανόμενη ένταση διαδραματίζεται τα τελευταία χρόνια η δημόσια συζήτηση για την θεωρούμενη ως μεγάλη αύξηση του αριθμού των μεταναστών/ριων που επιχειρούν να μπουν στη χώρα χωρίς χαρτιά. Δεν είναι όμως τόσο το ερώτημα καθαυτό που έχει σημασία («πόσοι;»), όσο το πλαίσιο μέσα στο οποίο τίθεται αλλά και οι τρόποι με τους οποίους απαντιέται.
Κατ’ αρχάς, δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε τον αριθμό των μεταναστών χωρίς χαρτιά που φτάνουν ή ζουν στην...
Ελλάδα. Στη δημόσια συζήτηση χρησιμοποιείται συνήθως ο αριθμός των «Συλληφθέντων Λαθρομεταναστών από Αστυνομικές και Λιμενικές αρχές» που δημοσιεύει το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη. Τα στοιχεία αυτά, όμως, είναι στην καλύτερη περίπτωση ενδεικτικά, καθώς ο αριθμός των συλλήψεων μπορεί να υπερεκτιμά ή να υποτιμά τον αριθμό όσων πέρασαν τα σύνορα. Η υποεκτίμηση οφείλεται κυρίως στο ότι κάποιοι μετανάστες δεν συλλαμβάνονται κατά την είσοδό τους. Η υπερεκτίμηση, από την άλλη, οφείλεται στο ότι, καθώς τα νούμερα αυτά δίνουν αριθμό συλλήψεων στην επικράτεια, ο ίδιος μετανάστης είναι πιθανόν να έχει συλληφθεί παραπάνω από μια φορά (είτε προσπαθώντας να περάσει τα σύνορα είτε στο εσωτερικό της χώρας). Ίσως, όμως, η ανακρίβεια των στοιχείων να οφείλεται περισσότερο στο ότι ο αριθμός των συλλήψεων εξαρτάται άμεσα από τις εκάστοτε πολιτικές προτεραιότητες των κυβερνήσεων και άρα αντίστοιχα από τις οδηγίες και τους πόρους που διατίθενται για τις συλλήψεις μεταναστών. Για παράδειγμα, οι μαζικές συλλήψεις του «Ξένιου Δία» θα προστεθούν στο συνολικό αριθμό ετησίων συλλήψεων, χωρίς αυτό να σημαίνει αύξηση της εισόδου μεταναστών στη χώρα, καθώς τμήμα των συλληφθέντων είναι μετανάστες που μπήκαν πριν από χρόνια χωρίς χαρτιά, οι οποίοι έχουν πιθανόν ξαναμετρηθεί και ως συλληφθέντες προηγούμενων χρόνων.
Ακόμα και αυτά, όμως, τα ελλιπή και ανακριβή στοιχεία, κατά κανόνα χειραγωγούνται ή παραποιούνται για να προβάλλουν μια εικόνα «εισβολής λαθραίων». Στις περισσότερες αναγνώσεις δε, η μεταβολή του αριθμού αυτού ερμηνεύεται μόνο σε σχέσημε τις συνθήκες στην Ελλάδα (αύξηση ή μείωση της καταστολής, οικονομική κρίση κλπ.) ενώ οι διεθνείς οικονομικές, γεωγραφικές και πολιτικές συνθήκες που διαμορφώνουν τις μεταναστευτικές κινήσεις συστηματικά αγνοούνται.
Πολύ συχνά τόσο στα Μ.Μ.Ε. όσο και σε δηλώσεις κυβερνητικών φορέων εμφανίζονται ποσοστά και νούμερα που είναι είτε υποθετικά -δεν στηρίζονται σε καμία έρευνα-, είτε τονίζουν συγκεκριμένες πτυχές της πραγματικότητας, είτε είναι απλά ψέματα.
Η συνολική εικόνα
Το σύνολο των συλληφθέντων μεταναστών χωρίς χαρτιά ανά έτος στην επικράτεια από το 2001 έως σήμερα έχει πολλές διακυμάνσεις. Την τελευταία πενταετία τα στοιχεία αυτά τείνουν να παρουσιάζονται ως «εισβολή» από τα «αφύλακτα» ανατολικά σύνορα της χώρας. Μια προσεκτική ανάγνωση όμως των στοιχείων δείχνει πως, καθώς οι μετανάστες από την Αλβανία αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα των μεταναστών στην Ελλάδα, οι περισσότερες συλλήψεις μέχρι το 2011 αφορούσαν Αλβανούς υπηκόους όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 1 [1].
Εάν δεχόμασταν ως έγκυρα τα παραπάνω στοιχεία, θα ήταν ακριβές να ειπωθεί ότι η μετανάστευση των ατόμων χωρίς χαρτιά αυξανόταν από το 2002 μέχρι το 2008 ενώ μειώνεται από το 2008 μέχρι σήμερα. Το γεγονός ότι υπάρχει συνολική μείωση των συλλήψεων σπάνια αναφέρεται στον κυρίαρχο λόγο -όποτε, δε, αναφέρεται, αποδίδεται κυρίως στην επιτυχία των κατασταλτικών μέτρων. Όπως όμως φαίνεται καθαρά στο Διάγραμμα 1 η συνολική μείωση οφείλεται κυρίως στη μείωση των συλλήψεων των μεταναστών/ριων από την Αλβανία. Η μείωση αυτή δεν αντανακλά μια μείωση της μετανάστευσης από την Αλβανία -αν και αυτό πιθανόν συμβαίνει λόγω της οικονομικής κρίσης- αλλά σηματοδοτεί μια αλλαγή στο ποιος θεωρείται «νόμιμος» ή «παράνομος». Έτσι, από την 01/01/2011 οι πολίτες της Αλβανίας μπορούν να διασχίζουν τα Ευρωπαϊκά σύνορα χωρίς βίζα, γεγονός που συνεπάγεται την «νομιμοποίηση» της εισόδου τους και στον ελλαδικό χώρο. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που αναδεικνύει πως τόσο η «νομιμότητα» όσο και η «παρανομία» είναι νομικά στάτους (και άρα μεταβάλλονται με βάση πολιτικές αποφάσεις) και όχι εγγενή χαρακτηριστικά συγκεκριμένων ανθρώπων ή κατηγοριών του πληθυσμού.
Διαβάζουμε σε δήλωση του πρώην Υπουργού Προστασίας του Πολίτη, Μ. Xρυσοχοΐδη, η οποία αναπαράχθηκε από πολλά Μ.Μ.Ε.:
«Σε μια χώρα που αντιμετωπίζει οικονομική κρίση, καθημερινά εισρέουν εκατοντάδες άνθρωποι και κάθε χρόνο χιλιάδες, περίπου 150.000, με αποτέλεσμα να δημιουργείται πια, πολύ σημαντικό πρόβλημα για την κοινωνική ειρήνη στη χώρα. [2]».
Ο αριθμός που δίνει ο Μ. Xρυσοχοΐδης σίγουρα δε βασίζεται στα επίσημα στατιστικά δεδομένα του Υπουργείου (του). Με βάση αυτά τα στοιχεία , ο μέσος όρος των συλλήψεων 2002-2012 -στο σύνολο της χώρας και όχι μόνο στις συνοριακές περιοχές στις οποίες αναφέρεται ο πρώην Υπουργός- είναι 92.116. Μόνο κατά το 2008 οι συλλήψεις, και πάλι στο σύνολο της χώρας, πλησίασαν στο νούμερο που δίνει ο Μ.Χρυσοχοίδης και έφτασαν στις 146.337 μετανάστες/ριες, ενώ τα τελευταία δύο χρόνια (2011 και με αναγωγή από 11μηνο 2012) είναι κάτω των 100.000.
Ένα δεύτερο παράδειγμα έρχεται από ρεπορτάζ του Έθνους δημοσιευμένο τον Μάιο του 2009 με τίτλο «Μετανάστες στην Ελλάδα». Σε απόσπασμα από το ρεπορτάζ διαβάζουμε:
«Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε πριν από μερικές μέρες στη δημοσιότητα το Υπ. Εσωτερικών, το 2008 καταγράφηκε κατακόρυφη αύξηση του αριθμού των μεταναστών που εισήλθαν στην Ελλάδα: Η αύξηση ανέρχεται σε 75,4% σε σχέση με το 2007 και οι νέοι μετανάστες πλησίασαν τις 150.000. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, οι μετανάστες αποτελούν το 7% του πληθυσμού που κατοικεί στην Ελλάδα, είναι όμως απόλυτα σίγουρο ότι το ποσοστό αυτό έχει ξεπεράσει σήμερα το 10% -κάποιοι υποστηρίζουν ότι αγγίζει πλέον το 15%. [3]»
Τα στοιχεία τα οποία επικαλείται το ρεπορτάζ δίνουν αριθμό συλλήψεων (και πάλι στο σύνολο της χώρας και όχι μόνο όσων «εισήλθαν») για το 2007, 112.364 άτομα και για το 2008, 146.337 άτομα. Αυτό με βάση απλά μαθηματικά σημαίνει ότι η ποσοστιαία αύξηση είναι 30% και όχι 75,4%! Στη συνέχεια δε του ρεπορτάζ υπάρχουν εκτιμήσεις για το ποσοστό των μεταναστών που κατοικούν στην Ελλάδα με διατυπώσεις όπως «είναι απόλυτα σίγουρο» και «κάποιοι υποστηρίζουν» χωρίς να αναφέρεται καμία πηγή ή έρευνα από την οποία να προκύπτουν τα νούμερα αυτά.
Ελληνοτουρκικά σύνορα
Παρόλο που τα ελληνοτουρκικά σύνορα παρουσιάζονται σαν «ξέφραγο αμπέλι» στο οποίο φτάνουν «ορδές λαθρομεταναστών» στο διάγραμμα 2 βλέπουμε ότι οι συλλήψεις στα ανατολικά σύνορα δεν ξεπερνούν το 50% του συνόλου, ακόμα και κατά τα έτη 2010 και 2011 που παρουσιάζουν σχετική αύξηση, ενώ εμφανίζονται μειωμένες το 2012. Παραμένει πάντως ανοιχτό το ερώτημα αν όντως φτάνουν περισσότεροι μετανάστες ή αν απλά συλλαμβάνεται μεγαλύτερο ποσοστό από όσους προσπαθούν να περάσουν (η δράση της Frontex στα ελληνοτουρκικά σύνορα πιθανόν να έχει αυξήσει το ποσοστό των συλληφθέντων).
Ταυτόχρονα κατά τα έτη 2010 και 2011 παρατηρείται μια σημαντική αλλαγή στις μεταναστευτικές διαδρομές από το Αιγαίο στον Έβρο, αλλαγή που παρουσιάζεται κυρίως ως «εισβολή» στον Έβρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το δημοσίευμα του Βήματος [4] στις 19/10/2010 όπου παρουσιάζεται μια σύγκριση στατιστικών στοιχείων μεταξύ του πρώτου 9μηνου του 2010 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2011.
Από το δημοσίευμα του “Βήματος”, 19.10.2010
Παρόλο που τα συνολικά στοιχεία αποτυπώνουν μια μηδαμινή αύξηση (0,33%) του συνόλου των συλλήψεων, ο τρόπος παρουσίασης υπερτονίζει την αύξηση των συλλήψεων στον Έβρο χωρίς να αναδεικνύει την ισόρροπη μείωση που υπήρξε σε όλες τις άλλες συνοριακές περιοχές
Για το 2012 διαφαίνεται μια πιθανή αλλαγή των μεταναστευτικών διαδρομών από τον Έβρο πίσω στο Αιγαίο από τον Έβρο πίσω στο Αιγαίο (Πίνακας 2). Ο παρακάτω Πίνακας, όπως ακριβώς παρουσιάζεται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου, δημιουργεί ξανά την ίδια εικόνα «εισβολής» στο Αιγαίο, καθώς επιλέγει να παρουσιάσει τη μεταβολή μόνο ως ποσοστό και όχι ως απόλυτο νούμερο, τονίζοντας επίσης με κόκκινο χρώμα την αύξηση. Έτσι, αν και ο πίνακας αποτυπώνει μια συνολική μείωση της τάξης των 5.000, η εικόνα που αποκομίζεται είναι αυτή της μεγάλης αύξησης στο Αιγαίο, παρόλο που σε απόλυτους αριθμούς η αύξηση αυτή είναι μόλις 432 άτομα.
Αντίστοιχη αποτύπωση του φαινομένου έγινε και από τα Μ.Μ.Ε. όπου μια σειρά δημοσιευμάτων (Βήμα [5], Καθημερινή [6], Έθνος [7]) τονίζουν πως «Άνοιξε Ξανά η Πύλη του Αιγαίου». Αλλά ας δώσουμε και ένα παράδειγμα από «ειδησεογραφικές» ιστοσελίδες. Η είδηση από το tsantiri.gr που αναδημοσιεύεται σε δεκάδες άλλες ιστοσελίδες έχει τίτλο «ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ SOS – Βουλιάζουν από παράνομους μετανάστες» [8] και γράφει για αύξηση 150% στην είσοδο «παράνομων» μεταναστών. Τα στοιχεία στα οποία βασίζεται αφορούν μόνο έναν μήνα (τον Αύγουστο) κατά τον οποίον συνελήφθησαν σε έξι διαφορετικά νησιά μόλις 229 παραπάνω μετανάστες από ότι τον προηγούμενο χρόνο.
Για το θέμα της αύξησης του αριθμού των μεταναστών που επιχειρεί να διέλθει από το Αιγαίο πραγματοποιήθηκε και μια ειδική σύσκεψη στο Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου. Παρόλο που με βάση τα επίσημα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στη σύσκεψη και δόθηκαν στη δημοσιότητα από το Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου (διάγραμμα 3) και εξετάζουν τον αριθμό συλληφθέντων μεταναστών τον μήνα Αύγουστο κατά τα έτη 2006-2012 φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο αριθμός των συλληφθέντων κινείται τα 3 τελευταία έτη σε πολύ χαμηλά επίπεδα, οι δηλώσεις που ακολούθησαν τη σύσκεψη τόσο από τον ο Υπουργό Ναυτιλίας και Αιγαίου, Κωστή Μουσουρούλη όσο και από τον αρχηγό του Λιμενικού Σώματος, Δημήτρης Μπαντιά προανήγγειλαν την ανάγκη για αυστηρότερη και εντατικότερη επιτήρηση των συνόρων με «περαιτέρω ενίσχυση των λιμενικών αρχών με πλωτά και εναέρια μέσα αλλά και ανθρώπινο δυναμικό» αλλά και με συνεργασία «του Λιμενικού Σώματος με τον Στρατό Ξηράς, το Πολεμικό Ναυτικό και την Ελληνική Αστυνομία» [9].
Παιχνίδια από την ανάποδη
Ίσως ενδεικτικό νούμερο για το πόσοι μετανάστες χωρίς χαρτιά ζούνε στην Ελλάδα να δίνουν τα επίσημα στοιχεία της επιχείρησης «Ξένιος Ζεύς» (ένας τεχνοκράτης θα ισχυριζόταν άλλωστε, ότι είναι η μεγαλύτερη και ακριβέστερη «έρευνα» που έχει γίνει για το θέμα). Για το πρώτο τετράμηνο εφαρμογής (4/8 έως 8/12/2012) διενεργήθηκαν 478 έρευνες σε σπίτια και προσήχθησαν 59.436 μετανάστες. Από αυτή τη γιγαντιαία αστυνομική επιχείρηση συνελήφθησαν 4.100 μετανάστες χωρίς χαρτιά, δηλαδή μόλις το 6,9% όσων προσήχθησαν.
Θα μπορούσαμε να γενικεύσουμε, λέγοντας ότι οι χωρίς χαρτιά αποτελούν το 6,9% των μεταναστών στην Ελλάδα. Αν επιπλέον δεχτούμε τα στοιχεία της Eurostat [10] για το σύνολο των μεταναστών που διέμεναν στην Ελλάδα το 2012, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως ο αριθμός των μεταναστών χωρίς χαρτιά στη χώρα είναι της τάξης των 55.000. Αν μάλιστα καλοπροαίρετα πιστέψουμε ότι οι έρευνες έγιναν στοχευμένα, ή τουλάχιστον εστίασαν στις γειτονιές που όπως μας διαβεβαίωναν «κατακλύζονται από παράνομους», μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το ποσοστό των μεταναστών χωρίς χαρτιά στην επικράτεια είναι ακόμα μικρότερο του 6.9%. Εάν, δε, θέλαμε να σπεκουλάρουμε πάνω στα στοιχεία ενός μήνα («Ξένιος Δίας», 11/2011) θα μπορούσαμε να δημοσιεύσουμε και ένα άρθρο με τίτλο «Λιγότεροι από 4% οι μετανάστες χωρίς χαρτιά».
Δεν ισχυρίζομαι, προφανώς, ότι αυτά τα νούμερα έχουν μεγαλύτερη αξιοπιστία. Ο λόγος που τα παραθέτω είναι για να δείξω πως τα διαθέσιμα στοιχεία μπορούν να ερμηνευτούν με πολλούς και συχνά τελείως αντικρουόμενους τρόπους. Ισχυρίζομαι, όμως, πως τόσο τα ερωτήματα που τίθενται ως κεντρικά («πόσοι;»), όπως και οι τρόποι με τους οποίους επιλέγεται να απαντηθούν, έχουν στόχο να θέσουν τη συζήτηση για τη μετανάστευση με όρους «προβλήματος», να ποινικοποιήσουν τους μετανάστες και τις μετανάστριες, να καλλιεργήσουν το φόβο, να δώσουν πάτημα στις ξενοφοβικές απόψεις και άλλοθι στη ρατσιστική βία αλλά και να δικαιολογήσουν τις ολοένα και σκληρότερες πολιτικές καταστολής της μετανάστευσης από το κέντρο της Αθήνας μέχρι τον Έβρο και το Αιγαίο. Στοχεύουν, με άλλα λόγια, να μας πείσουν ότι απειλούμαστε, και ότι είτε το κράτος είτε οι ακροδεξιοί είναι αυτοί που θα μας προστατέψουν.
*Η Όλγα Λαφαζάνη είναι μέλος του Δικτύου Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών και υπ. διδάκτορας, Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο
[1] Όλα τα στοιχεία που παρουσιάζονται στα διαγράμματα ή αναφέρονται στο κείμενο προέρχονται από τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, εκτός αν αναφέρεται άλλη πηγή.
[2]02/04/2012, από την ιστοσελίδα του Μ. Xρυσοχοΐδη, http://www.chrisochoidis.gr/
[4] 19/10/2010, Βυθούλκας Δ., «Το Βήμα» http://www.tovima.gr/society/article/?aid=361522&wordsinarticle=%CE%BB%CE%B1%CE%B8%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%82
[5] 31/08/2012, «Το Βήμα» http://www.tovima.gr/society/article/?aid=473212 ,
03/09/2012, Το Βήμα http://www.tovima.gr/society/article/?aid=472851&h1=true#commentForm
03/09/2012, Το Βήμα http://www.tovima.gr/society/article/?aid=472851&h1=true#commentForm
[6] 29/08/2012, Σουλιώτης Γ., «Η Καθημερινή» http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_29/08/2012_493821
[7] 17/09/2012, «Έθνος», http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63712759
[8] http://www.tsantiri.gr/ellada/nisia-egeou-sos-%E2%80%93-vouliazoun-apo-paranomous-metanastes.html
[9] Από το δελτίο τύπου που εξέδωσε το Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου http://www.hcg.gr/node/3276
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου