ΚΕΕΡΦΑ: 10 ερωτήσεις και απαντήσεις για το προσφυγικό

1. Τι έγινε τη Δευτέρα 4/4/2016; Παραβιάστηκε το δικαίωμα στο άσυλο;

Σύμφωνα με ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τη Δευτέρα 4/4/2016 άρχισε να υλοποιείται η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας της 18/3/2016, με απελάσεις 202 “παράτυπων μεταναστών” απο τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία και με επανεγκαταστάσεις 78 Σύριων προσφύγων με αεροπορικές πτήσεις από την Τουρκία στη Γερμανία. Η ΕΕ δηλώνει ότι κανείς από τους απελαθέντες δεν ήταν αιτών άσυλο, συμπεριλαμβανομένων των 2 Σύριων πολιτών που.....

απελάθηκαν. Όμως σύμφωνα τόσο με ανακοινώσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ όσο και αλληλέγγυων στα νησιά, πολλοί από τους απελαθέντες (13 πολίτες Αφγανιστάν και Κονγκό κατά την Ύπατη) επιθυμούσαν να καταθέσουν αίτημα για άσυλο, αλλά ποτέ δεν τους δόθηκε πρακτικά αυτή η δυνατότητα. Με τον τρόπο αυτό παραβιάστηκε το δικαίωμα στο άσυλο, έτσι όπως αυτό προβλέπεται από τη Συνθήκη της Γενεύης και τη διεθνή και εθνική νομοθεσία.

Συνολικά τα γεγονότα της 4/4/2016 ήταν ένα διεθνές τηλεοπτικό σώου για να ικανοποιηθεί η πρόνοια της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας ότι η υλοποίησή της θα ξεκινήσει στις 4/4/2016. Οι απελάσεις έγιναν δυνάμει της παλιότερης συμφωνίας Τουρκίας-Ελλάδας για επαναπροωθήσεις μεταναστών χωρίς χαρτιά: η συμφωνία αυτή προβλέπεται να αντικατασταθεί από μια ευρύτερη συμφωνία ανάμεσα στην ΕΕ και την Τουρκία την 1/6/2016. Οι δε αποστολές Σύριων προσφύγων απο την Τουρκία στη Γερμανία δεν πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με το σχήμα της συμφωνίας, αφού η πρόβλεψη “για κάθε Σύριο που επιστρέφεται στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύριος επανεγκαθίσταται από την Τουρκία στην ΕΕ απευθείας” δεν εκπληρώθηκε (οι απελαθέντες Σύριοι ήταν μόλις δύο).

Αποκλειστικός στόχος της ΕΕ και του ελληνικού κράτους ήταν να σταλεί το μήνυμα της καταστολής του προσφυγικού ρεύματος και της μετανάστευσης. Με δεδομένο όμως ότι νόμιμος δρόμος για τις χώρες της Ευρώπης δεν υπάρχει και ότι ο αριθμός των 72.000 προσφύγων που συμφωνήθηκε ότι θα επανεγκατασταθούν από την Τουρκία στην Ευρώπη είναι ελάχιστος μπροστά στις ανάγκες για άσυλο, η ΕΕ αρνείται πλέον – και με τη μέθοδο των απελάσεων – την παροχή ασύλου, αντιμετωπίζοντας τους πρόσφυγες ως στόχους “προς αναχαίτιση”. Η Διεθνής Ομοσπονδία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως η Διεθνής Αμνηστία ζητάνε την άμεση παύση των απελάσεων.

2. Κυρώθηκε ποτέ η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας από το Ελληνικό Κοινοβούλιο; Σε τι συνίσταται η παραβίαση του δικαιώματος στο άσυλο την οποία καταγγέλλουν οι οργανώσεις δικαιωμάτων;

Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας δεν κυρώθηκε ποτέ τυπικά. Επιλέχτηκε η μέθοδος της εισαγωγής στο ελληνικό δίκαιο ευρωπαϊκής οδηγίας του 2013 (που εκκρεμούσε), κάτι που πραγματοποιήθηκε με την ψήφιση από το Ελληνικό Κοινοβούλιο του κατεπείγοντος νομοσχεδίου την Παρασκευή 1/4/2016. Το κομμάτι της οδηγίας που είναι το κρίσιμο για την υλοποίηση της συμφωνίας είναι το άρθρο 60 (γι΄αυτό και είναι το μόνο που τέθηκε σε ισχύ από την ψήφιση του νόμου και όχι μετά από δύο μήνες όπως προβλέπεται για την υπόλοιπη οδηγία). Με το άρθρο 60 νομοθετήθηκε η εξαιρετικά ταχύρρυθμη διαδικασία διεκπεραίωσης των αιτημάτων ασύλου στα σύνορα, μέσα σε 15 ημέρες και για τους δύο βαθμούς. Στον πρώτο βαθμό, η απόφαση επί του αιτήματος εκδίδεται την επομένη της συνέντευξης, ενώ στον δεύτερο βαθμό, μέσα σε δύο μέρες από την εξέτασή του.

Πρόκειται για ρυθμούς που κάνουν και τον πλέον ανυποψίαστο να αντιληφθεί ότι στήνεται μια βιομηχανία μαζικών απορρίψεων των αιτήσεων ως “απαράδεκτων”. Σύμφωνα με το άρθρο 54, αν “ο αιτών απολαμβάνει επαρκούς προστασίας από χώρα που θεωρείται ως πρώτη χώρα ασύλου του ή όταν ο αιτών προέρχεται από ασφαλή τρίτη χώρα”, η αίτησή του απορρίπτεται ως απαράδεκτη. Είναι ρητή η πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως προκύπτει από δικά της κείμενα, να αξιοποιηθεί η πρόβλεψη περί “πρώτης χώρας ασύλου” και “ασφαλούς τρίτης χώρας”, προκειμένου να απορριφθούν οι αιτήσεις που θα υποβληθούν ως απαράδεκτες. Για να θεωρηθεί η Τουρκία “ασφαλής τρίτη χώρα” ή “πρώτη χώρα ασύλου”, γίνεται συντονισμένη προσπάθεια να ισχύει η αρχή της “μη-επαναπροώθησης” τουλάχιστον για όσους απελαύνονται από την Ελλάδα στην Τουρκία.

3. Τι δικαιώματα προσφέρει η υποβολή αιτήματος για άσυλο; Τι συμφέρει τους πρόσφυγες;

Υποβολή αιτήματος ασύλου σημαίνει την αναστολή κάθε μέτρου απέλασης από τη χώρα και τη νόμιμη παραμονή και εργασία σ' αυτή, μέχρι να αποφασιστεί η τύχη επί του αιτήματος. Σε περίπτωση απόρριψης του αιτήματος, ο αιτών έχει το δικαίωμα να ασκήσει προσφυγή, με συνέπεια την εκ νέου αναστολή τυχόν απέλασής του. Χορήγηση ασύλου σημαίνει δυνατότητα συνέχισης του ταξιδιού στην Ευρώπη. Μέχρι όμως την οριστικοποίηση της απόφασης και επί του δεύτερου βαθμού, δεν επιτρέπεται η έξοδος από τη χώρα. Αυτός είναι και ο λόγος που η αρχική πρόθεση των προσφύγων που έρχονται στην Ελλάδα είναι να μην υποβάλλουν εδώ αίτηση για άσυλο, αλλά να συνεχίσουν το ταξίδι τους και να υποβάλλουν την αίτηση ασύλου σε χώρα της Βόρειας Ευρώπης (πχ. Γερμανία).

Στον φόβο των προσφύγων για “εγκλωβισμό” στην Ελλάδα σε περίπτωση υποβολής αιτήματος ασύλου στη χώρα μας, προστίθεται το ενδεχόμενο – σε περίπτωση επιτυχούς “παράτυπης” μετάβασης στη Βόρεια Ευρώπη – επιστροφής στην Ελλάδα, αν επανενεργοποιηθεί ο κανονισμός του Δουβλίνου, που επιτάσσει την επεξεργασία της αίτησης ασύλου στην πρώτη χώρα εισόδου στην ΕΕ. Οι επιστροφές στην Ελλάδα δυνάμει του Δουβλίνου έχουν ανασταλεί ήδη από το 2011, όταν με διεθνείς αποφάσεις κρίθηκε οτι η Ελλάδα δεν πληρεί τα κριτήρια της “ασφαλούς χώρας” για αιτούντες άσυλο. Ήδη, βέβαια, έχει ξεκινήσει συζήτηση για αναθεώρηση του συστήματος ασύλου της ΕΕ και άρα και του κανονισμού του Δουβλίνου. Ωστόσο, σύμφωνα με δηλώσεις του αρμόδιου Επιτρόπου Δημήτρη Αβραμόπουλου, για όσο διάστημα το υπάρχον σύστημα ασύλου δεν έχει αναθεωρηθεί, θα πρέπει να εφαρμόζεται. Οπότε δεν αποκλείονται επιστροφές, από τη Βόρεια Ευρώπη στην Ελλάδα, προσφύγων που έχουν αιτηθεί άσυλο στη χώρα μας.

4. Τι ισχύει για τους πρόσφυγες που έφτασαν στα νησιά μετά τις 20/3;

Μετά την υπογραφή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, τα ελληνικά νησιά εκκενώθηκαν από ανθρώπους που είχαν εισέλθει στη χώρα χωρίς νόμιμα χαρτιά πριν τις 20/3. Αυτή τη στιγμή λοιπόν στα νησιά βρίσκονται περίπου 6.500 άνθρωποι, που έχουν μπει στην Ελλάδα μετά τις 20/3 και για τους οποίους ισχύουν τα προβλεπόμενα στη νέα συμφωνία. Οι άνθρωποι αυτοί είναι εγκλωβισμένοι στα νησιά (δεν τους επιτρέπεται να ταξιδέψουν με πλοίο στον Πειραιά) και πλέον είναι φυλακισμένοι, καθώς τα hot-spots στα νησιά μετατράπηκαν μέσα σε μια νύχτα από “κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης” σε κλειστά κέντρα κράτησης. Η έναρξη των απελάσεων ωθεί πλέον τους περισσότερους, λόγω φόβου ότι θα απελαθούν στην Τουρκία, να υποβάλλουν αίτηση για άσυλο εδώ, αν και δεν το επιθυμούσαν, για λόγους που περιγράψαμε παραπάνω. Έτσι, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα των εφημερίδων, από τους 3000 που βρίσκονται στη Λέσβο, οι 2800 έχουν καταθέσει αίτηση ασύλου. Από τους 1800 που βρίσκονται στη Χίο, οι 600 έχουν υποβάλει αίτηση, κοκ.

5. Πώς προβλέπεται να διεκπεραιωθούν όλες αυτές οι αιτήσεις ασύλου;

Εδω είναι που καλείται να εφαρμοστεί το άρθρο 60 του νέου νόμου για ταχύρρυθμη διαδικασία διεκπεραίωσης των αιτήσεων ασύλου στα σύνορα, με τον πρώτο και το δεύτερο βαθμό να ολοκληρώνονται μέσα σε 15 μέρες. Για τις ανάγκες αυτές, η ΕΕ έχει δεσμευτεί οτι θα απασχοληθούν 1100 υπάλληλοι που θα εργαστούν στις επιτροπές (οι 830 από αυτούς θα ειναι από τα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ). Αν οι αιτήσεις απορριφθούν μαζικά (και σύμφωνα με δηλώσεις υψηλόβαθμων στελεχών της ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου “υπάρχει πίεση να χαμηλώσει ο νόμιμος πήχυς”), τότε οι άνθρωποι αυτοί θα είναι διαθέσιμοι προς απέλαση στα πλαίσια της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας.

6. Τι θα συμβεί αν οι αιτήσεις δεν διεκπεραιωθούν στο χρονικό διάστημα που προβλέπει ο νόμος;

Μετά τις 28 μέρες από την υποβολή της αίτησης ασύλου και πάντως μετά από 25 μέρες από την είσοδο πολίτη τρίτης χώρας σε hot-spot (“Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης”), ο νόμος προβλέπει οτι το καθεστώς απώλειας της ελευθερίας τερματίζεται και οι αιτούντες άσυλο πρέπει να πάρουν το σχετικό “δελτίο αιτήσαντος ασύλου” και να προωθηθούν στην ενδοχώρα (σε δομές υποδοχής). Τυχόν κράτηση από εκεί και πέρα είναι μόνο “κατ' εξαίρεση” και καθορίζεται σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 46 του νέου νόμου.

Αν σκεφτεί κανείς ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της ελληνικής κυβέρνησης, την 20/3/2016 έφτασαν στα ελληνικά νησιά 1662 άνθρωποι, τότε για αυτούς στις 14/4/2016 τελειώνουν οι 25 μέρες κατά τις οποίες η κράτησή τους προβλέπεται νόμιμα. Βέβαια, σύμφωνα με καταγγελίες, στη Χίο ήδη οι κρατούμενοι στο hot-spot δεν έχουν λάβει την εξατομικευμένη απόφαση παράτασης της κράτησης που προβλέπεται 3 μέρες μετά την είσοδο σ' αυτό. Σε κάθε περίπτωση όμως, από τα μέσα Απρίλη, θα πρέπει να ξεκινήσουν εκ νέου οι οργανωμένες μεταβάσεις των προσφύγων (των οποίων οι αιτήσεις δεν έχουν διεκπεραιωθεί και δεν γίνεται να απελαθούν) με πλοία, από τα νησιά στα λιμάνια της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Το αν το ελληνικό κράτος θα σεβαστεί την υποχρέωσή του να λήξει την κράτηση των 6.500 ανθρώπων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στα νησιά και να επιτρέψει τη μετάβασή τους στην ενδοχώρα, θα είναι μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις που θα έχει να πάρει τις επόμενες βδομάδες η κυβέρνηση.

7. Τι ισχύει για τους πρόσφυγες που έφτασαν στη χώρα πριν τις 20/3;

Οι άνθρωποι αυτοί (που υπολογίζονται σήμερα περίπου στους πενήντα χιλιάδες) προωθήθηκαν (οι πιο πρόσφατα αφιχθέντες εσπευσμένα το Σαββατοκύριακο 19-20/3) από τα νησιά στην ηπειρωτική Ελλάδα και, μετά το κλείσιμο των βόρειων συνόρων στην Ειδομένη, είναι εγκλωβισμένοι. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις των προσφύγων υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Ειδομένη, στον Πειραιά και στο Ελληνικό. Η μόνη νομιμη οδός για αυτούς είναι να αιτηθούν άσυλο ή να μπουν στη διαδικασία του relocation ή να αιτηθούν την επιστροφή τους στις χώρες από τις οποίες προέρχονται (“εθελοντικός επαναπατρισμός”). Η υποβολή της αίτησης ασύλου είναι σχεδόν ακατόρθωτη (γίνεται μέσω skype). Εξαιτίας αυτού, και κάτω από το βάρος των διαμαρτυριών, έχει ανακοινωθεί πρωτοβουλία προσέγγισης των προσφύγων στα σημεία που αυτοί βρίσκονται, για να αιτηθούν μαζικά άσυλο.

8. Ποιά είναι το επόμενα βήματα του πολέμου κατά των προσφύγων;

Η μάχη που θα πρέπει να δώσουν τις επόμενες βδομάδες οι πρόσφυγες και το κίνημα αλληλεγγύης θα είναι η αντίσταση στην πολιτική της γενικευμένης κράτησης, στην οποία ήδη προσαρμόζεται και πιέζεται να προσαρμοστεί ακόμα περισσότερο η κυβέρνηση. Μέτωπα πάλης θα είναι το αν Α. θα συνεχιστεί η κράτηση των προσφύγων στα νησιά και μάλιστα πέρα ακόμα και από τις 25 μέρες που νομοθέτησε η κυβέρνηση, Β. θα στηθεί βιομηχανία μαζικών απορρίψεων αιτήσεων ασύλου σε πρώτο και δεύτερο βαθμό από τις αρμόδιες επιτροπές και αρχές, ώστε να συνεχίσουν ανεμπόδιστα οι απελάσεις, Γ. θα περιοριστεί η ελεύθερη κίνηση των προσφύγων στις μεγάλες πόλεις (Αθήνα, Πειραιάς, κλπ) και θα εκδιωχθούν αυτοί εκτός αστικού ιστού και Δ.θα εξελιχθούν σε κλειστούς χώρους κράτησης οι “δομές φιλοξενίας” που έχουν δημιουργηθεί. Για να διευκολυνθούν αυτά τα βήματα στον πόλεμο κατά των προσφύγων, θα χρειαστεί μια συντονισμένη εκστρατεία ώστε να στραφεί η πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού εναντίον τους και να συκοφαντηθεί το κίνημα αλληλεγγύης (κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει από τα ΜΜΕ), εκστρατεία που, για να επιτύχει, πιθανόν να έχει κόμβους όπως το είδαμε για παράδειγμα στη Γερμανία (καταγγελίες για βιασμούς στην Κολωνία, κλπ).

9. Θα σταματήσουν τα καραβάνια των προσφύγων μέσω της εφαρμογής της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας;

Το πιθανότερο όχι. Το προσφυγικό ρεύμα έχει καταρχήν να κάνει πρώτα και κύρια με τις εξελίξεις στις εμπόλεμες ζώνες – και η εικόνα από Συρία, Ιράκ και Αφγανιστάν είναι απογοητευτική. Η θωράκιση των συνόρων Ελλάδας-Τουρκίας (με FRONTEX, NATO, απελάσεις, καταστολή στην Τουρκία και φυλακίσεις στην Ελλάδα) θα σημάνει ίσως τη μείωση των αφίξεων σε σχέση με το 2015. Όμως, θα είναι δύσκολο να μην δούμε αύξηση των αφίξεων τους μήνες της άνοιξης.

Σε κάθε περίπτωση, η μείωση θα έχει να κάνει με την καταστολή στην οποία θα επιδοθεί το τουρκικό κράτος σε βάρος των προσφύγων που θα ετοιμάζουν το ταξίδι τους. Κι αυτό γιατί η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας προβλέπει ρητά ότι “μετά τη σημαντική μείωση των ροών”, θα συζητηθεί η χορήγηση της δυνατότητας εισόδου των τούρκων πολιτών στις χώρες της ΕΕ χωρίς βίζα. Η εκτίμηση της κατάστασης προβλέπεται να πραγματοποιηθεί “στο τέλος Ιούνη”. Ακόμα και αν το τουρκικό κράτος καταστείλει προσωρινά το προσφυγικό ρεύμα, είναι σίγουρο ότι τα επόμενα βήματα εφαρμογής της συμφωνίας είναι ναρκοθετημένα. Για πολλούς πολιτικούς λόγους, τόσο η αλλαγή του καθεστώτος της βίζας όσο και οι διαπραγματεύσεις για την είσοδο της Τουρκίας στην ΕΕ, είναι πολύ πιθανό να ναυαγήσουν. Αυτό θα σημάνει ότι η αυξομείωση των προσφυγικών ρευμάτων θα γίνει πλέον κομμάτι της διαπραγμάτευσης, κάτι που προοιωνίζεται την αποτυχία του στόχου της συμφωνίας.

10. Ποια πρέπει να είναι τα αιτήματα του κινήματος αλληλεγγύης και του αντιρατσιστικού κινήματος στην Ελλάδα;

Τα αιτήματα πρέπει καταρχάς να είναι ενάντια στον πόλεμο και υπέρ του ανοίγματος των συνόρων που είναι το βασικό αίτημα των ίδιων των προσφύγων. Οι πρόσφυγες πρέπει να έχουν δικαίωμα στην ασφαλή διέλευση, για να μην πνίγονται στο Αιγαίο ή στα βόρεια της Λιβύης. Από εκεί και πέρα χρειάζεται έμπρακτη αλληλεγγύη. Αυτό σημαίνει: ελευθερία και όχι κράτηση, δικαίωμα στο άσυλο, στέγη, τροφή και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ανοιχτοί χώροι στέγασης για τους πρόσφυγες μέσα στις πόλεις και όχι έξω από τον αστικό ιστό. Ειδική μέριμνα πρέπει να δοθεί στα παιδιά και τα δικαιώματά τους, ιδίως στην εκπαίδευση (πρόσβαση στα σχολεία).