Όψεις’ του Δεκέμβρη του 2008 / Σίμος Ανδρονίδης

του Σ. Ανδρονίδη*

Το κείμενο αφιερώνεται  
στη μνήμη 
του Αλέξη Γρηγορόπουλου.

«Άνοιξη μόνον κυλούν οι παιώνιες Στις πλαγιές ανθισμένα ξεσπώντας Μαργαρίτες, μελανούρια Ανεμώνες παντού Ποδηλασίες ορμούν και γαυγίζουν Έτσι Τ’ απόγευμα εκείνο Συνελήφθην υπό κοπαδίου σκύλων Μένοντας αγάλματα Αρχαία πύλη Ουρώντας ποδήλατα οι σκύλοι Αγριοτριφυλλιασμένοι Μπουμπουκιασμένες παιώνιες! Πολλά κοράκια πέρασαν Πέρασε λες αιώνας Μέσα στους ήλιους αράξαμε Δε γίναμε φίλοι των σκύλων, ήμασταν Μοιράστηκε το δίκιο».  
(Ηλίας Τσέχος, ‘Συνελήφθην υπό σκύλων’, 2011).

Πριν από λίγες ημέρες συμπληρώθηκαν 6 χρόνια από την δολοφονία του νεαρού Αλέξη Γρηγορόπουλου από τον ειδικό φρουρό της ελληνικής....
αστυνομίας, Επαμεινώνδα Κορκονέα. Έξι χρόνια μετά, (2008-2014) πραγματοποιήθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις σε διάφορες πόλεις της χώρας, στη μνήμη του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Όμως, τι ήταν ο Δεκέμβρης του 2008; Ποίο ήταν το προσίδιο νόημα του; Το εξεγερσιακό «κύμα» του Δεκέμβρη ανασημασιοδότησε το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Οι μεγάλες διαδηλώσεις εκείνων των ημερών υπερέβησαν τις κομματικές και συνδικαλιστικές μορφές εκπροσώπησης. Η «χρονική» και «χωρική» υπέρβαση των μορφών εκπροσώπησης (πολιτικά κόμματα-εργατικά συνδικάτα), απετέλεσε το προοίμιο της δομικής κρίσης εκπροσώπησης που αποκρυσταλλώθηκε κύρια την περίοδο της βαθιάς και οξυμμένης οικονομικής κρίσης.
Σε ένα ιδιαίτερα βεβαρημένο και φορτισμένο πλαίσιο, λόγω της δολοφονίας του νεαρού Αλέξη Γρηγορόπουλου, η κινηματική συνάρθρωση προσέλαβε τα χαρακτηριστικά μίας «πολλαπλής κατεύθυνσης», μίας «πολλαπλής κατεύθυνσης» εν πολλοίς ασταθούς και ακαθόριστης που όμως υπερέβαινε τις μορφές της κλασικής διεκδίκησης και εναντίωσης. Έτσι, τις ημέρες του «φορτισμένου Δεκέμβρη», εκτός από τις μεγάλες διαδηλώσεις, πραγματοποιήθηκαν επιθέσεις σε υποκαταστήματα τραπεζών, σε μεγάλα πολυκαταστήματα, καθώς και σε διάφορα αστυνομικά τμήματα.
Το κύριο «ενοποιητικό» χαρακτηριστικό αυτής της δραστηριοποίησης ήταν η προσίδια αμφισβήτηση ενός εκ «των άνω» καθορισμού της καθημερινής «κίνησης» των λαϊκών μαζών. Η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου στα Εξάρχεια, απετέλεσε την θρυαλλίδα που οδήγησε ένα ποιοτικά «έντονο» εξεγερσιακό «κύμα». Η «πολλαπλή κατεύθυνση» του Δεκέμβρη καθόρισε και «επικαθόρισε» το εύρος της βαθιάς εναντίωσης σε ότι έτεινε να ορίζει το πεδίο της «κανονικότητας» των πραγμάτων και των αξιών.
Οι αυθόρμητες και ανοργάνωτες επιθέσεις σε διάφορα αστυνομικά τμήματα, εκτός από την αντίδραση για τον φόνο του νεαρού μαθητή, ενέγραψαν τα χαρακτηριστικά της αμφισβήτησης του ρόλου και της βίαιης πρακτικής των κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους. Με αυτόν τον τρόπο, παρήγαν τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ανάδυση και την αποκρυστάλλωση ενός αυθόρμητου και άμεσου πλαισίου «αντιβίας», το οποίο και «εγχάραξε» τα όρια της αντίστιξης στο πλαίσιο της κρατικής-κατασταλτικής βίας. Ο στόχος των εξεγερμένων ήταν σαφής: επεδίωξαν να καταδείξουν τα «γυμνά» όρια της κρατικής-κατασταλτικής βίας, η οποία, ως «όλον» και σημαίνον, νοηματοδοτεί το πεδίο του κοινωνικού.
Το πλαίσιο κίνησης των εξεγερμένων είχε ως στόχο αφενός μεν την «αποκάλυψη» των ορίων της κατασταλτικής βίας, αφετέρου δε επεδίωξε την ανάδυση της «αντιβίας» όχι μόνο ως απλού πλαισίου εκτόνωσης της οργής και κατά μέτωπον αντιπαράθεσης με τα σώματα ασφαλείας, αλλά και ως πλαίσιο μίας ποιοτικής αναδιαμόρφωσης των όρων κίνησης των κοινωνικών τάξεων και των διάφορων συλλογικών υποκειμένων. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πως οι επιθέσεις σε διάφορα αστυνομικά τμήματα «γέννησαν» το μείζον ερώτημα: με πόση εκ «των άνω» νομιμοποίηση «περιβάλλεται» η δολοφονία ενός 15χρόνου μαθητή;
Οι επιθέσεις σε τραπεζικά καταστήματα και σε μεγάλα πολυκαταστήματα στο κέντρο της Αθήνας προσέλαβαν τα χαρακτηριστικά μίας ριζοσπαστικής και αντικαπιταλιστικής κατεύθυνσης και χροιάς. Η συγκεκριμένη κινηματική-αντικαπιταλιστική κατεύθυνση όμως δεν επεδίωξε να «υπερβεί» ποιοτικά τον ίδιο τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, αλλά κύρια απέκτησε ένα συμβολικό περιεχόμενο «θρυμματισμού» της καπιταλιστικής «πρόσοψης». Οι ρήξεις και οι εγκάρσιες τομές εγκιβωτίστηκαν στο πεδίο του κοινωνικού.
Οι επιθέσεις σε καταστήματα μεγάλων τραπεζών «εγχάραξαν», (στην πρόσοψη των τραπεζών αλλά και στο κοινωνικό «όλον»), την μορφή της θεμελιώδους εναντίωσης στην χρηματική «ροή» που κατευθυνόταν προς τις τράπεζες. Το σύνθημα που ακουγόταν εκείνες τις ημέρες σκιαγραφεί με ενάργεια το ευρύτερο «αντιτραπεζιτικό» πλαίσιο που έλαβε η εξέγερση του Δεκέμβρη: «στις τράπεζες λεφτά, στη νεολαία σφαίρες».
Από την άλλη πλευρά, οι επιθέσεις σε μεγάλα υποκαταστήματα έθεσαν προσκόμματα στην «ομαλή» εμπορική «ροή» και διαδικασία της πόλης. Κι αυτό το σημείο είναι κρίσιμο, εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τι συνέβη εκείνες τις ημέρες. Η επιδίωξη «μπλοκαρίσματος» της Χριστουγεννιάτικης εμπορικής δραστηριότητας της Αθήνας παρήγε τις προϋποθέσεις για την διαμόρφωση μίας «υλικής» κινηματικής άρθρωσης που κατευθύνθηκε ενάντια σε μία συγκεκριμένη εμπορική «υλικότητα». Ουσιαστικά, επρόκειτο για την αποκρυστάλλωση μίας «υλικότητας της πράξης» που στην προμετωπίδα της έθεσε την κινηματική-εναντιωτική κίνηση.
Εκείνες τις ημέρες του Δεκέμβρη του 2008, κινητοποιήθηκαν τα πιο επισφαλή «κομμάτια» του μπλοκ των λαϊκών-κυριαρχούμενων τάξεων. Η δραστηριοποίηση των μεταναστών, η δραστηριοποίηση των εργαζομένων μερικής και προσωρινής απασχόλησης ανέδειξαν το «εύρος» του παλίμψηστου της εργατικής τάξης. Κι ακριβώς αυτές οι κατηγορίες εργαζομένων ενεπλάκησαν στην εξέγερση του Δεκέμβρη έχοντας απολέσει κάθε έννοια «σίγουρης» θέσης και κοινωνικής βεβαιότητας, κάτι που θα γίνει «υλικά» έντονο την περίοδο της βαθιάς και πολυεπίπεδης οικονομικής κρίσης. (Βλ. Μνημονιακή διαχείριση).
Δεν δραστηριοποιήθηκε απλά και μόνο η περιώνυμη «γενιά των 700 ευρώ». Δραστηριοποιήθηκε η νέα «γενιά» της εργατικής τάξης, μία γενιά ιδιαίτερα ανασφαλής κοινωνικά. Κι αυτή η γενιά «εμπλούτισε» το εξεγερσιακό της «ρεπερτόριο». Εκείνη την χρονική περίοδο, οι μεγάλες διαδηλώσεις τέμνουν και ανατέμνουν το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Το εξεγερσιακό μπλοκ του Δεκέμβρη του 2008 ήρε τις βεβαιότητες, τις πολιτικές εγκλήσεις και ιεραρχήσεις. Νοηματοδότησε εκ νέου το αστικό-κοινωνικό «όλον», «ανατρέποντας» τις σημασιοδοτήσεις της κυρίαρχης κρατικής αφήγησης. Το στιγμιαίο του εύρος, η στιγμιαία χρονική του διάρκεια δεν αναίρεσαν την εδραίωση και παγίωση ενός εξεγερσιακού «αποτυπώματος» το οποίο διήρκεσε και την πρώιμη περίοδο της οικονομικής-καπιταλιστικής κρίσης.
Ο Δεκέμβρης ήταν το τέλος της «εποχής των βέβαιων ιεραρχήσεων», που μας εισήγαγε άμεσα στο ευρύτερο κρίσιμο και «κρισιακό» περιβάλλον. Ο Δεκέμβρης ως πρόταγμα και εξεγερσιακό επίδικο ενέγραψε στα χαρακτηριστικά του τα συμφραζόμενα της κίνησης ενός σημαντικού τμήματος του μπλοκ των λαϊκών τάξεων, που εκείνη την «χρονική» και «χωρική» στιγμή εισήλθε ορμητικά στο κοινωνικό και πολιτικό παίγνιο. Οι διάφορες μορφές πάλης συμφύθηκαν οργανικά με ένα πολλαπλό εξεγερσιακό «ρεπερτόριο», το οποίο μετέβαινε από την διάρκεια και την ένταση, στην «κορύφωση». Η εξέγερση του 2008 ήταν η πάντα «κρίσιμη» στιγμή της αμφισβήτησης θεσμών και παγιωμένων νοοτροπιών.
Με τα λόγια του Αλέξανδρου Κιουπκιολή: «η δραστηριοποίηση του Δεκεμβρίου αντιπάλεψε ευθέως την κυρίαρχη συναίνεση, βάλλοντας όχι μόνο κατά των κρατικών μηχανισμών, αλλά και των θεσμών της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και του βιωματικού σύμπαντος του εμπορευματικού ηδονισμού. Έφερε στο προσκήνιο αποκλεισμένους, περιθωριοποιημένους και αποδυναμωμένους ως αυτόβουλους δρώντες. Κατέγραψε αιτήματα «αδύνατα» για το σημερινό καθεστώς. Και, από αυτή την άποψη, άνοιξε μοναδικούς δρόμους».
O Δεκέμβρης ήταν η ένταση του αυθόρμητου που οριοθέτησε εκ νέου τον αστικό «χώρο» και «δικτυώθηκε» σε όλη την «κοινωνική επικράτεια». Νοήματα, αξίες, ιδεολογίες και προτάγματα επαναδιατυπώθηκαν ξανά, σε τέτοιο βαθμό που οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους δεν δύνανται να «φιλτράρουν.

[1] Αναφέρεται στο, Λάσκος Χρήστος, ‘Ο Δεκέμβρης του 2008 και η Ριζοσπαστική Αριστερά’, 09/12/2014, rednotebook.gr

*πολιτικός επιστήμονας, υποψήφιος διδάκτωρ ΑΠΘ