Ο χαρακτηρισμός “ανθρωπιστική κρίση” για την ελληνική κρίση είναι πολιτική πράξη / Αλεξ. Πολιτάκη

Δεν είναι τυχαίο ότι για την κατάσταση στην Ελλάδα μετά την εφαρμογή των μνημονίων μίλησαν αναφερόμενοι σε ανθρωπιστική κρίση πρώτα οι άνθρωποι των “πεδίων δράσης”. Και αυτό, γιατί αναγνώρισαν όλα τα χαρακτηριστικά μίας μορφής ανθρωπιστικών κρίσεων, των σύνθετων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης: συγκεκριμένοι παράγοντες ή αποτελέσματα μιας σειράς....

γεγονότων εμποδίζουν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού από την πρόσβαση σε βασικές ανάγκες, δημιουργούνται συνθήκες με μακροχρόνια αποτελέσματα και χρειάζονται μακροχρόνιες παρεμβάσεις–δράσεις, υπάρχουν εκτεταμένες κοινωνικές και οικονομικές ζημίες για την κοινωνία.

Από το κυβερνητικό στρατόπεδο σπανίως χρησιμοποιείται και ο όρος “κρίση”, καθώς προτιμά το “δύσκολη”, ή “πολύ δύσκολη κατάσταση”. Στο χώρο της αριστεράς το ΚΚΕ τον χαρακτήρισε “νεολογισμό”, τον αντιλήφθηκε δηλαδή λίγο πολύ ως ένα θέμα ονοματολογίας. Αν και ο ΣΥΡΙΖΑ τον υιοθέτησε αμέσως και τον ενέταξε στον επίσημο λόγο του, αρκετές φωνές μοιάζουν να διαφωνούν ως προς τη χρησιμότητά του. Όμως, ο χαρακτηρισμός “ανθρωπιστική κρίση” για την ελληνική κρίση είναι μία πολιτική πράξη, για λόγους που θα προσπαθήσω να συνοψίσω στη συνέχεια.

Η ανθρωπιστική δράση στην ελληνική κρίση ως πολιτική πράξη

Η δράση του κοινωνικό-πολιτικού υποκειμένου (και) στην υπάρχουσα κατάσταση κρίσης γίνεται αντιληπτή από τα δρώντα υποκείμενα με διαφορετικό τρόπο από το εκάστοτε success story της κυρίαρχης πολιτικής αφήγησης και τις ψευδείς σημασίες του που οι μιντιακές κατασκευές και ερμηνείες επιβάλλουν. Η προσωπική εμπλοκή μέσα από συλλογικότητες εκτός κομμάτων δείχνει πλαίσιο οργάνωσης, στόχο, σκοπό, κατεύθυνση, συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων και στα όργανα μέσα από ανοικτές δημοκρατικές διαδικασίες. Η εμπειρία και η ιστορία δείχνουν, ότι αυτή η μορφή δράσης καταφέρνει να υπερκεράσει την ατομική ταυτότητα, την αντίδραση απέναντι σε μία “πολιτική ορθότητα” που μπορεί να εκφράζεται ως απάθεια, αδιαφορία και άρνηση συμμετοχής, να απελευθερώσει από την αντίληψη ότι τα κόμματα είναι οι μοναδικοί φορείς πολιτικής δράσης, δίνοντας μία ευρύτερη αντίληψη για την πολιτική πράξη.

Κοιτώντας την ανθρωπογεωγραφία των ελληνικών ΜΚΟ κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι άνθρωποι που συμμετέχουν είναι της ίδιας κοινωνικής τάξης με αυτούς που έχουν πληγεί και αντιλαμβάνονται την ισότητα ως δομικό κοινωνικό στοιχείο. Η αντίληψη αυτή απέχει κατά πολύ από τη φιλανθρωπία, η οποία περικλείει και εκφράζει την ατομική υπεροχή απέναντι στον αναξιοπαθούντα συνάνθρωπο, μία αντίληψη βαθιά ταξική στη βάση και στην αναπαραγωγής της. Εκεί οι μιντιακές συγκινησιακές κατασκευές με σκοπό τη μετάθεση του προσωπικού συναισθήματος στο δημόσιο αντικείμενο παίζουν τον ρόλο τους.

Κατά τη διάρκεια της κρίσης δημιουργήθηκαν και άτυπες ομάδες με πρωτοβουλία πολιτών. Οι περισσότερες χωρίς συγκεκριμένη δομή ή αυστηρή οργάνωση. Κατάφεραν όμως να παράξουν αξιόλογο έργο με μοναδική δέσμευση την ενεργή συμμετοχή των μελών τους. Τέτοιες ομάδες, τα κίνητρα και η δράση τους ως πολιτική πράξη είναι παντού αναγνωρίσιμες.

Η αναγνώριση της ελληνικής ανθρωπιστικής κρίσης ως πολιτική πράξη

Η αναγνώριση της ελληνικής κρίσης ως ανθρωπιστική κρίση συνιστά εμφανώς μία διαφορετική κόντρα στην κυρίαρχη πολιτική αφήγηση, με δομικό στοιχείο ότι αρνείται την κατασκευή της κυβερνητικής επιτυχίας ως πραγματική και έγκυρη. Είναι πολιτική πράξη γιατί θέτει σε διαφορετικό επίπεδο την ερμηνεία για το τι συμβαίνει και απαιτεί διαφορετική πολιτική αντιμετώπιση, από ότι οι γενικές αναφορές σε “καταστροφή λόγω των μνημονιακών πολιτικών”, οι οποίες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εκλογικεύσουν τις κυβερνητικές πολιτικές. Προσφέρει μία προσέγγιση πραγματική, ρεαλιστική και σε βάθος, η οποία δεν επιτρέπει τη δικαιολόγηση ή την επενοχοποίηση των κυβερνητικών επιλογών.

Ταυτόχρονα, απαιτεί διαφορετικά πολιτικά μέτρα, τα οποία εδράζονται στο να γίνει αντιληπτή η παρούσα κατάσταση όχι ως πρόβλημα προς διαχείριση, αλλά ως ζήτημα προς λύση, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των ανθρωπιστικών κρίσεων. Αυτό σημαίνει: ολοκληρωμένες στρατηγικές και όχι απλώς μέτρα για την εξάλειψη της φτώχειας και της ανισότητας που προκλήθηκαν από την κρίση. Σε αυτή τη βάση η στόχευση δεν είναι η ενίσχυση των μέτρων στήριξης, αλλά η κατάργησή τους. Γιατί εάν η σημερινή κυβέρνηση και η αντιπολίτευση συμφωνούν ότι η ενίσχυση των μέτρων στήριξης είναι αυτό που χρειάζεται, τότε μάλλον πρόκειται για σημείο πολιτικής ταύτισης και θα πρέπει να εξηγήσουν πως και που διαφοροποιούνται.

Απαιτεί επίσης, να αναγνωριστεί ο μακροχρόνιος χαρακτήρας των επιπτώσεων - όπως σε όλες τις ανθρωπιστικές κρίσεις συμβαίνει - και να συμπεριληφθεί στο σχεδιασμό της δημοσιονομικής πολιτικής για τα επόμενα χρόνια. Έγκυρες διεθνείς μελέτες πάνω στην ελληνική ανθρωπιστική κρίση επιβεβαιώνουν ότι οι επιπτώσεις της - από την αύξηση της νεογνικής θνησιμότητας έως την απώλεια ανθρώπινων πόρων - θα συνεχίζουν να υφίστανται για πολλά χρόνια. Και δεν μπορούν να ανατραπούν χωρίς την χρόνια “παρέμβαση” της δημοσιονομικής πολιτικής. Οι θεωρήσεις των “πρώτων μέτρων” ή της “επείγουσας αντιμετώπισης” δεν οδηγούν απαραίτητα σε αυτή την αναγκαία σχέση.

Καθώς από τα κύρια χαρακτηριστικά των ανθρωπιστικών κρίσεων είναι η ραγδαία αύξηση της φτώχειας και της ανισότητας πρόσβασης στην υγεία την παιδεία και την κοινωνική πρόνοια, με τα οποία πλήττονται πρώτα και σφοδρότερα όλων των άλλων τα λαϊκά στρώματα, αποδίδεται με τρόπο άμεσο και η βαθιά ταξική διάσταση της κρίσης. Ανθρωπιστική κρίση σημαίνει για τα λαϊκά στρώματα εξαθλίωση, δηλαδή βαριά υλική αποστέρηση και οριακή επιβίωση, κάτι που δεν παρατηρείται στα ανώτερα στρώματα. Οι θεωρήσεις περί “καταστροφής εξαιτίας των μνημονιακών πολιτικών” λειτουργούν εξισωτικά και δεν αναδεικνύουν την ταξική διάσταση της κρίσης.

Τέλος, η αναγνώριση αυτή θέτει το διεθνή παράγοντα σε διαφορετική σχέση με την Ελλάδα. Του αποδίδει τις ευθύνες που πραγματικά έχει και ανοίγει άλλα πεδία διαπραγμάτευσης με την ΕΕ στο θέμα του χρέους, καθώς διαφορετικό μπορεί και πρέπει να είναι το περιεχόμενο της διαπραγμάτευσης με μία χώρα που βρίσκεται σε ανθρωπιστική κρίση.

Για όλους τους παραπάνω λόγους η αναγνώριση της σημερινής κατάστασης στην Ελλάδα ως ανθρωπιστική κρίση δεν είναι η συμφωνία σε μία περιγραφή ενός γεγονότος ή μίας σπάνιας κατάστασης, αλλά μία πολιτική θέση και πράξη.