Τα ελληνικά κόμματα του κράτους / Σίμος Ανδρονίδης

του Σίμου Ανδρονίδη

Η έννοια του κόμματος του ‘κράτους’ (cartel party) βασίζεται πάνω στις θεωρητικές αντιλήψεις του Ritchard Katz και του Peter Mair. Oι δύο τελευταίοι συγκεκριμενοποίησαν και ανέπτυξαν περαιτέρω την έννοια του cartel party, η οποία αποδίδεται στα...

ελληνική γλώσσα ως κόμμα του ‘κράτους’. Η έννοια αυτή περιγράφει τον μετασχηματισμό των πολιτικών κομμάτων, και δη των πολιτικών κομμάτων εξουσίας σε κόμματα τα οποία λειτουργούν οργανικά ως φορείς νομιμοποίησης των κρατικών πολιτικών και προτεραιοτήτων. Η συγκεκριμένη μορφή πολιτικού κόμματος προσιδιάζει σε εκείνα τα κόμματα εξουσίας που ενσωματώνουν προσίδια κρατικά χαρακτηριστικά, προσίδια κρατικά διακυβεύματα με αποτέλεσμα να «χάνουν» τα χαρακτηριστικά της πολιτικής αντιπροσώπευσης και της έκφρασης κοινωνικών συμφερόντων.

  Η έννοια του κόμματος του κράτους είναι σημαντική διότι περιγράφει με ενάργεια τους μετασχηματισμούς που έχουν επέλθει στο δυτικοευρωπαϊκό κομματικό σύστημα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Έτσι, από τα κόμματα που λειτουργούσαν ως μηχανισμοί συνάρθρωσης κοινωνικών συμφερόντων και αιτημάτων, μεταβαίνουμε στα οργανικά και λειτουργικά συνάμα, κόμματα του κράτους, τα οποία και προτάσσουν πλέον την λογική της διαχείρισης και νομής της κρατικής-κυβερνητικής εξουσίας.

  

Στην Ελλάδα, την τελευταία τετραετία (2010-2014), αποκρυσταλλώνεται η συγκεκριμένη κομματική μορφή, που επικεντρώνεται ιδιαίτερα στη Ν.Δ και το ΠΑΣΟΚ. Η αρχή έγινε με το ΠΑΣΟΚ, το οποίο ανέλαβε την εξουσία τον Οκτώβριο του 2009. Η κυβερνητική του πρακτική σηματοδοτεί την διαχείριση της οικονομικής κρίσης, και συνάμα την προσπάθεια υπέρβασης της προς όφελος της κυρίαρχης τάξης. Έτσι, το κόμμα στην κυβέρνηση, την ίδια στιγμή που αποκόπτεται από τα λαϊκά στρώματα, υιοθετεί και ενσωματώνει τις κρατικές προτεραιότητες, τις κάνει ιδεολογικό «κτήμα» του, και επιδιώκει να τις «φιλτράρει» πολιτικά, με απώτερο στόχο να τις παρουσιάσει ως πολιτικές που αποβλέπουν στην υπεράσπιση του «κοινού-εθνικού» συμφέροντος. Η υιοθέτηση των κρατικών προταγμάτων ισούται: 1. Με την υπεράσπιση των συμφερόντων της κυρίαρχης αστικής τάξης, και 2. Με την μετατροπή του σε ένα «πλήρες» αστικό κόμμα, το οποίο και ορίζεται με βάση την εφαρμογή και λήψη πολιτικών που το απομακρύνουν από την κοινωνική του βάση. Η «κρατικοποίηση» του ΠΑΣΟΚ, αλληλεπιδρά και διεργασίες που συντελούνται στο εσωτερικό του κόμματος. Η κομματική «κορυφή» αυτονομείται και στεγανοποιείται, λαμβάνοντας ερήμην του «οργανωμένου» κόμματος όλες τις κρίσιμες αποφάσεις, ενώ ταυτόχρονα, η κομματική «βάση» απονεκρώνεται στο βαθμό που δεν μπορεί να συμμετάσχει στη διαδικασία λήψης των κρίσιμων πολιτικών αποφάσεων.

Η απουσία δημοκρατικού εσωτερικού ελέγχου τέμνει εγκάρσια το πολιτικό κόμμα, το πολιτικό «κύτταρο» που λέγεται ΠΑΣΟΚ,  προκαλώντας διασπαστικές ρήξεις και κινήσεις. Θα μπορούσαμε να «διαβάσουμε» διαφορετικά την πορεία του ΠΑΣΟΚ τα τελευταία χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, εστιάζουμε στην αποδόμηση της κοινωνικής συμμαχίας που είχε καταφέρει να συγκροτήσει μεταπολιτευτικά το κόμμα, συνεπεία της εφαρμογής αντιλαϊκών-αντεργατικών πολιτικών μέτρων.

Ανάλογα χαρακτηριστικά επηρεάζουν και το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας. Αρχικά, η κρίση στο κόμμα της Ν.Δ εκφράστηκε με την κρίση πολιτικού προσανατολισμού. Η αρχική «αντιμνημονιακή» στάση της Ν.Δ δίνει την θέση της στην κυβερνητική «μνημονιακή» στροφή. Από τις διπλές εκλογές του 2012 και έπειτα, το κόμμα της Ν.Δ, ως ο μείζον κυβερνητικός εταίρος σε κυβερνήσεις συνασπισμού, θα κληθεί να εφαρμόσει πολιτικές που το καθιστούν οργανικό κόμμα του κράτους.

Ουσιαστικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως μετά την αποχώρηση της Δημοκρατικής Αριστεράς από την κυβέρνηση, τον Ιούνιο του 2013, στην εξουσία βρίσκεται το «ενιαίο» κρατικό κόμμα (Ν.Δ-ΠΑΣΟΚ) το οποίο και προσδιορίζεται σε κρατικό-κυβερνητικό επίπεδο από τις πολιτικές αντιλαϊκής διαχείρισης της κρίσης. Η οργανική, δομική και λειτουργική «ενιαιοποίηση» των δύο κόμματων, αποτελεί κρισιακό σύμπτωμα της βαθιάς και οξυμμένης οικονομικής-καπιταλιστικής κρίσης.

  

Η «ενιαιοποίηση» αυτή παράγει και τους όρους μίας αυξημένης αλληλεξάρτησης, εφόσον πλέον τα δύο κόμματα για να καταφέρουν να «επιβιώσουν» πολιτικά μετά την εκλογική συρρίκνωση τους, ταυτίζονται κύρια σε επίπεδο κομματικών «κορυφών» διευρύνοντας το χάσμα με τις κομματικές βάσεις, αλλά και με τους εναπομείναντες ψηφοφόρους.  Το «ενιαίο» κρατικό κόμμα, κινείται στον αντίποδα της κοινωνίας και των αναγκών της. Αναπαράγει πολιτικές που οξύνουν την κρίση και τις συνέπειες της, ενώ τείνουν να μετατρέψουν τις κομματικές βάσεις των κομμάτων σε απλά «εξαρτήματα», τα οποία δεν διαδραματίζουν κανέναν απολύτως ρόλο. 

*πολιτικός επιστήμονας, υποψήφιος διδάκτωρ ΑΠΘ