Οι μαρτυρικές πόλεις είναι τόποι μνήμης και εκπαίδευσης / Γ. Τσιάκαλος

του Γιώργου Τσιάκαλου*

Τόποι μνήμης και εκπαίδευσης

Λίγο έξω από το Βερολίνο βρίσκεται το κτίριο όπου στις 10 Ιανουαρίου 1942έγινε η Διάσκεψη των υψηλόβαθμων στελεχών του ναζιστικού κόμματος και των SS,στην οποία αποφασίστηκε η ολοκληρωτική εξόντωση των... Εβραίων της Ευρώπης. Το κτίριο φέρει σήμερα το όνομα «Σπίτι της Διάσκεψης του Βάνζεε» και δέχεται κάθε μέρα εκατοντάδες επισκέπτες από τη Γερμανία και όλο τον κόσμο. Πριν την πρώτη τους επίσκεψη οι περισσότεροι αναρωτιούνται εάν είναι απλώς ένα διατηρητέο κτίριο,όπου βλέπει κανείς πώς ήταν εκείνη την εποχή, ή άλλο ένα μνημείο του ολοκαυτώματος.

Μπαίνοντας μέσα αντιλαμβάνονται γρήγορα ότι δεν είναι ένα μουσείο, όπου ο σημερινός άνθρωπος τιμά από απόσταση αυτά που συνέβησαν στο παρελθόν. «Τόπος μνήμης και εκπαίδευσης»είναι ο υπότιτλος της επίσημης ονομασίας του, και οι μαθητές και οι μαθήτριες,που μαζί με τους καθηγητές και τις καθηγήτριές τους πλημμυρίζουν τις αίθουσες,πιστοποιούν ότι στην πραγματικότητα είναι ένα σχολείο για πάντα επίκαιρα θέματα. Ένα σχολείο για τη νέα γενιά,αλλά επίσης ένα σχολείο για όσους από τους μεγαλύτερους δεν ενέσκηψαν έγκαιρα στη μελέτη αυτών, που όπως αποδεικνύεται σήμερα σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, ενώ ανήκουν στα βασικά ενός μορφωμένου ανθρώπου, διαχρονικά παραμελούνται στα σχολεία. Γιατί το πιο βασικό από όλα που χρειάζονται οι άνθρωποι στο σχολείο είναι να μάθουν να είναι άνθρωποι σε κάθε στιγμή της ζωής τους και να υπερασπίζονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Πολλοί επισκέπτονται τα στρατόπεδα θανάτου, όπως αυτό του Άουσβιτς και της Τρεμπλίνκα, στα οποία μαρτύρησαν εκατομμύρια άνθρωποι, κι ανάμεσά τους οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Όλα τα στρατόπεδα θανάτου είναι τόποι που συνταράσσουν και κινητοποιούν. Ένας από τους πατέρες της εκκλησίας έλεγε ότι,οι άνθρωποι θα πρέπει να ξεκινούν την ημέρα τους με μία επίσκεψη στα μνήματα,ώστε να νοιώθουν τι είναι σημαντικό στη ζωή και τι είναι επιπόλαιο και μάταιο.Κατ’ αναλογία, μπορεί να πει κανείς ότι, όλοι οι άνθρωποι πρέπει να επισκέπτονται τα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου για να κατανοούν τι είναι σημαντικό στην καθημερινή πολιτική πράξη και τι συγκυριακό και εφήμερο.

Όμως, η εμπειρία δείχνει ότι δεν αρκεί η εσωτερική κινητοποίηση για να μπορέσει το σύνθημα «ποτέ πια φασισμός» να γίνει αυτονόητη πραγματικότητα–χρειάζεται και η γνώση για τους τόπους όπου γεννιέται ο ναζισμός, για τις διαδικασίες που τον δυναμώνουν, για τις στολές παραλλαγής που τον καλύπτουν,για τα δικά μας λάθη που του δίνουν ευκαιρίες να γιορτάζει –έστω και πρόσκαιρες-νίκες. Την καλλιέργεια αυτής της γνώσης υπηρετεί κάθε «τόπος μνήμης και εκπαίδευσης», όπως αυτός του Βάνζεε. Η Διάσκεψη στο χώρο αυτό δεν ήταν στιγμιαίο έγκλημα, υπήρξαν επιστήμονες που το προετοίμασαν γιατί θεωρούσαν ότι αυτό προκύπτει από τις έρευνές τους, επιχειρηματίες που στο βωμό της μεγιστοποίησης του δικού τους κέρδους δεν δίσταζαν να αποδεχτούν τη δολοφονία εκατομμυρίων ανθρώπων, πολιτικοί που παρακολουθούσαν αφ’ υψηλού τον πρωτογονισμό των ναζιστών. Στο τόπο μνήμης και εκπαίδευσης του Βάνζεε οι επισκέπτες διδάσκονται πώς να ανακαλύπτουν, να μελετούν και να αντιμετωπίζουν όλα αυτά που οδηγούν στο ναζισμό και στα εγκλήματά του.

Στη χώρα μας, με δεκάδες μαρτυρικές πόλεις, τέτοιοι τόποι «μνήμης ΚΑΙ εκπαίδευσης» είναι ουσιαστικά άγνωστοι. Οι μεγάλες σχολικές εκδρομές υπηρετούν–«παραδοσιακά»!- τη διασκέδαση στα τουριστικά κέντρα και οι σπάνιες επισκέψεις στα μουσεία καλλιεργούν τις περισσότερες φορές απλά το θαυμασμό για τους αρχαίους προγόνους και, συχνά, τροφοδοτούν,συνήθως άθελα, μια καταστροφική εσωτερική υπεροψία απέναντι στους απογόνους των άλλων. Όμως η εμφάνιση ενός ατόφιου ναζισμού στην πολιτική ζωή της χώρας μας δείχνει πια το δρόμο που είμαστε κι εμείς υποχρεωμένοι/ες ν’ ακολουθήσουμε: Τόποι μνήμης και Παιδείας ο Χορτιάτης και οι άλλες μαρτυρικές πόλεις.

Δημοσιεύεται στην εφημερίδα ΧΟΡΤΙΑΤΗΣ, Σεπτέμβριος 2013

http://antifasistikimneme.blogspot.gr/

*καθηγητής ΑΠΘ