αρθρο- ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΗ ’Η ΠΟΛΛΕΣ;

του
Άλκη Αντωνιάδη*

Πήρα αφορμή να γράψω αυτό το κείμενο διαβάζοντας το άρθρο των συντρόφων Κορωνάκη και Τσακαλώτου στην «Κυριακάτικη Αυγή» με τίτλο «Η Ευρώπη και εμείς». Ένιωσα ανακούφιση γιατί επιτέλους ανοίγει στο κόμμα και στο «χώρο» μας ευρύτερα η συζήτηση για την Ευρώπη και την Ε.Ε με σοβαρούς όρους και μάλιστα χωρίς τη γνωστή συνθηματολογία και τους γνωστούς αφορισμούς. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτού του...

διαλόγου στέλνω κάποιες σκέψεις ως μια επιπλέον προσθήκη στο ζήτημα χωρίς να αποτελούν κάποιου είδους απάντηση στο παραπάνω άρθρο.

Η βασική θέση που θα υποστηρίξω είναι ότι οι μεγάλες αλλαγές, ανατροπές και διλήμματα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο είναι δυνατόν να προκύψουν ευκολότερα, από την εξέλιξη της ταξικής και πολιτικής πάλης, στην Ελλάδα ή στις υπόλοιπες χώρες του Ευρωπαϊκού νότου παρά σε εκείνες του βορρά ή την Ευρώπη ως σύνολο. Με την έννοια αυτή, η πιθανή άνοδος στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αποκτά πρωτόγνωρη διάσταση και θα είναι γεγονός που μπορεί να προκαλέσει απρόβλεπτες, αλυσιδωτές εξελίξεις στην ήπειρο.

Είναι πια εμφανές ότι η Ε.Ε και η Ευρωζώνη κλυδωνίζονται, με τις κυρίαρχες ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ και τους θεσμικούς φορείς της Ένωσης ανίκανους να διαχειριστούν την κρίση και χωρίς να διαθέτουν, έστω και με νεοφιλελεύθερους όρους, αποτελεσματικό σχέδιο εξόδου. Παράλληλα, η μια μετά την άλλη οι κυβερνήσεις εισάγουν μέτρα λιτότητας ενώ μεγάλες οικονομίες όπως η γαλλική υποβαθμίστηκαν πρόσφατα περαιτέρω από τους οίκους αξιολόγησης. Παρ' όλα αυτά υπάρχουν στον Ευρωπαϊκό βορρά τρεις τουλάχιστον παράγοντες που καθιστούν τις κοινωνικές συνθήκες πολύ πιο «ανώριμες» για ουσιώδεις πολιτικές ανατροπές σε σχέση με την Ελλάδα και πιθανά την Ισπανία ή την Πορτογαλία.

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ

Δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί με βάση και την ιστορική συζήτηση αν η οικονομική κρίση και η φτωχοποίηση ενός λαού οδηγούν αυτόματα σε προοδευτική ριζοσπαστικοποίησή του. Διάφοροι παράγοντες επιδρούν και καθορίζουν την εξέλιξη των πραγμάτων όπως η ιστορική συγκυρία, η ύπαρξη ενός μαζικού αριστερού κόμματος, οι ιδιαιτερότητες του κάθε λαού. Δεν είναι σίγουρο ότι σε μια αντίστοιχη με την Ελλάδα οικονομική κατάσταση στις βόρειες χώρες μια αριστερά τύπου ΣΥΡΙΖΑ θα πρωταγωνιστούσε. Άλλωστε η άκρα δεξιά καραδοκεί παντού. Από την άλλη παρακολουθώντας τις τωρινές εξελίξεις στην Ελλάδα μπορεί να υποστηριχθεί ότι η ίδια η κρίση μαζί με την παρακμή των κυρίαρχων κομμάτων οδήγησαν στην εντυπωσιακή άνοδο της αριστεράς. Ακριβώς αυτή η φτωχοποίηση της μεσαίας τάξης και η εξαθλίωση της εργατικής δημιούργησαν τις αναγκαίες συνθήκες για την πολιτική αλλαγή.

Στη βόρεια Ευρώπη τα πράγματα είναι αλλιώς. Οι μισθοί μειώνονται, το κοινωνικό κράτος υποχωρεί αλλά η μεσαία τάξη διατηρεί ακόμη αρκετά από τα προνόμιά της. Η Ολλανδία για παράδειγμα ή και το Βέλγιο παρά τις περικοπές και τις δημοσιονομικές αστάθειες εξακολουθούν να παραμένουν σε μεγάλο βαθμό χώρες της «καπιταλιστικής αφθονίας». Αν κάποτε η Ολλανδία φτάσει στο σημείο να λιποθυμούν τα παιδιά στο σχολείο από την πείνα σημαίνει ότι η πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη θα βρίσκεται σε πλήρη αποσύνθεση και ενδεχομένως θα ζούμε τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Όπως και να χει οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα είναι άμεσες, ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να είναι προ των πυλών της κυβέρνησης και ο πρώτος παράγοντας , της «διαφοράς φάσης» της οικονομικής κατάστασης της μεσαίας και εργατικής τάξης σε βορά και νότο, δεν πρόκειται να διαφοροποιηθεί δραματικά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

 

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ «ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ» ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΧΩΡΑΣ

Δεδομένου ακριβώς ότι η Ε.Ε δεν είναι ένα «κανονικό» κράτος, δεν μπορεί να γίνεται λόγος σήμερα για την ύπαρξη ενός «ευρωπαϊκού» λαού. Δεν είναι, βέβαια, ένας απλός διεθνής οργανισμός στο βαθμό που ενοποιεί μια σειρά πολιτικών και ιδιαίτερα οικονομικών όμως σίγουρα η έλλειψη πολιτικής ενοποίησης και η μη κατοχή (ακόμα) των μέσων άσκησης της φυσικής βίας την καθιστούν μη κράτος. Με βάση τη σημερινή οικονομική κρίση πάντως η Ε.Ε δείχνει πιο κοντά στην διάλυση της κοινής οικονομικής και νομισματικής της πολιτικής παρά στην ενίσχυση των πολιτικών της δομών. Εξέλιξη όχι κατ' ανάγκη αρνητική, αν οι δυνάμεις της ευρωπαϊκής αριστεράς μπορέσουν να προβάλουν πειστικά το αίτημα για μια διαφορετική ενοποίηση των λαών της Ευρώπης.

Στη βόρεια Ευρώπη, όπως και στη νότια, οι πολίτες διαταξικά εξακολουθούν κατά μεγάλη πλειοψηφία να συγκροτούν την ταυτότητά τους πρωτίστως βάση των εθνικών χαρακτηριστικών. Οι Γάλλοι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία αυτοπροσδιορίζονται πρώτα ως Γάλλοι και μετά ως Ευρωπαίοι. Το ίδιο οι Σκανδιναβοί, οι Γερμανοί κοκ. Η εθνική συνείδηση εξακολουθεί να παραμένει ισχυρή και στην εργατική τάξη και σε πολλές περιπτώσεις κυριαρχεί έναντι της ταξικής ή του «κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος». Για παράδειγμα το μεγαλύτερο ποσοστό των εργατών στη Φλάνδρα στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές ψήφισε υπέρ του ακροδεξιού αυτονομιστικού κόμματος NVA που ζητάει την απόσχιση της περιοχής από το Βέλγιο. Στην Καταλονία πολλοί εργάτες ψήφισαν με αντιστρόφως ταξικά κριτήρια στηρίζοντας το δεξιό CiU. Στη Γερμανία παρά τις πολιτικές που ακολουθεί η καγκελάριος Μέρκελ, οι δημοσκοπήσεις την παρουσιάζουν ως το μεγάλο φαβορί να επικρατήσει στις ερχόμενες εκλογές με τους σοσιαλδημοκράτες να δηλώνουν από τώρα ότι δεν θα αλλάξουν τον πυρήνα της οικονομικής πολιτικής αν τελικά αυτοί έρθουν στην εξουσία.

Ακόμη όμως και στην Ελλάδα οι περισσότεροι πολίτες διαμορφώνουν την πολιτική ή κομματική τους σχέση με βάση την κατάσταση στη χώρα τους. Ενδιαφέρονται για τις ευρωπαϊκές πολιτικές αλλά το βασικό πεδίο κατανόησης της πολιτικής διαδικασίας γι αυτούς φτάνει μέχρι τα σύνορα του ελληνικού κράτους.

Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι, παρά την κρίση, παρά τις περικοπές και κυρίως παρά τις αυξανόμενες κινητοποιήσεις, η πλειοψηφία των κατοίκων της βόρειας Ευρώπης δεν έχει βγει από τις κανονικότητες της και δεν έχει αποκτήσει ακόμα μια πιο δυναμική σχέση με την πολιτική όπως στο νότο. Ο ΣΥΡΙΖΑ αν έρθει στην κυβέρνηση στην Ελλάδα αυτό θα συμβεί πολύ πριν πάψουν να υφίστανται όλα τα παραπάνω.

 

Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ

Το μεγάλο ερωτηματικό αλλά και το κλειδί των επερχόμενων εξελίξεων είναι οι δυνάμεις της ευρωπαϊκής αριστεράς. Παρότι έχουν δημιουργηθεί ελπιδοφόρες προοπτικές στην Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ισπανία , την Πορτογαλία και αλλού εν τούτοις στη βόρεια Ευρώπη οι δυνάμεις της βρίσκονται πολύ πίσω από το να θεωρηθούν ότι επηρεάζουν ουσιαστικά τις εξελίξεις. Η αλληλοτροφοδοσία με τα κοινωνικά κινήματα και το κίνημα των πλατειών που λειτούργησε περίφημα στο νότο είναι σχεδόν ανύπαρκτη στον βορά. Η συγκινητική έκφραση αλληλεγγύης στον ελληνικό λαό από τα αριστερά κόμματα δεν έστρεψε την κοινή γνώμη των λαών σε έμπρακτη αμφισβήτηση των νεοφιλελεύθερων δογμάτων της Ε.Ε. Δίπλα σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η δυσκολία μεγαλύτερης εμβάθυνσης σε κοινές προγραμματικές θέσεις, εξαιτίας και διαφορετικών πολιτικών προσεγγίσεων στην κρίση. Επιπλέον, το σύνθημα «όχι στη λιτότητα» δεν είναι αρκετό για να οδηγήσει σε περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση.

Σε αυτό το πλαίσιο, η προοπτική του ΣΥΡΙΖΑ προς την εξουσία στην Ελλάδα θα δημιουργήσει μεγάλες ανακατατάξεις και στην Ευρωπαϊκή Αριστερά. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι σήμερα η ατμομηχανή της Αριστεράς στην Ευρώπη. Παράλληλα, η άνοδος του στην κυβέρνηση, η καταγγελία των μνημονίων και η πιθανή σύγκρουση του με τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο εκτός από τις συνέπειες που θα έχει για ολόκληρη την Ευρωζώνη και την ίδια την Ένωση θα θέσει τα κόμματα της αριστεράς μπροστά στην ανάγκη να ριζοσπαστικοποιήσουν ακόμη περισσότερο τις θέσεις τους απέναντι στην ίδια την Ε.Ε

Ωστόσο, καθώς η αριστερά στη Βόρεια και κεντρική Ευρώπη σιγά σιγά αρχίζει να ξαναβρίσκει την περπατησιά της δεν θα μπορέσει να ανατρέψει τους συσχετισμούς στις χώρες της πριν την πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα.

Προσπάθησα να περιγράψω ότι οι τρεις αυτοί παράγοντες διαφοροποιούν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση στη Βόρεια Ευρώπη σε σχέση με τη νότια και κατά τη γνώμη μου είναι τόσο ισχυροί ώστε οι προσδοκίες για γενική κινητοποίηση των ευρωπαϊκών λαών, τουλάχιστον στην παρούσα συγκυρία, να προηγούνται της πραγματικότητας.

 

ΣΥΡΙΖΑ ΚΑΙ Ε.Ε.

Εάν ο ελληνικός λαός φέρει τον ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση και το κόμμα παραμείνει συνεπές στις προγραμματικές του δηλώσεις για καταγγελία των μνημονίων αναμφίβολα οι εξελίξεις στην Ευρώπη θα είναι ραγδαίες. Για το λόγο αυτό είναι ανάγκη να ξεκινήσει μια συνεχής προετοιμασία προκειμένου να αντιμετωπιστούν όλα τα ζητήματα που θα βρεθούν στο δρόμο του.

Πρώτα απ' όλα είναι σημαντικό ο ΣΥΡΙΖΑ, με τη στήριξη του ελληνικού λαού να δείξει αποφασιστικότητα απέναντι στους εκβιασμούς της Ε.Ε. Αν επιλέξει τον δρόμο του συμβιβασμού και της καταπράυνσης τότε αφενός η νέα κυβέρνηση θα καταρρεύσει μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα από την πίεση του κόσμου αφετέρου δεν θα μπορέσει να αξιοποιήσει αυτή την τακτική καθώς Βρυξέλλες και Βερολίνο έχουν αποδείξει ( χριστιανοδημοκράτες και σοσιαλδημοκρατες) πως η πολιτική της λιτότητας είναι γι αυτούς αδιαπραγμάτευτη.

Από την άλλη μεριά η υιοθέτηση της «σκληρής στάσης» εκ μέρους του ασφαλώς δεν θα είναι μια επιλογή χωρίς δυσκολίες. Ίσως και τεράστιες. Και τούτο διότι θα έχει απέναντι τη Γερμανία και τις άλλες χώρες της Ε.Ε ( κυρίως τις βόρειες και τις ανατολικές), τους θεσμούς της Ένωσης, το ευρωπαϊκό και ελληνικό κεφάλαιο, τα ΜΜΕ κοκ.. Τα πράγματα θα είναι ακόμη πιο δύσκολα αν συμμετέχει σε κυβέρνηση συνεργασίας έχοντας ταυτόχρονα και δεξιά αντιπολίτευση και διασταυρούμενα πυρά από το ΚΚΕ. Με λίγα λόγια η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να στηριχθεί στον ελληνικό λαό, την αριστερά της Ευρώπης και την (όποια) διεθνή κοινή γνώμη.

Ταυτόχρονα, ο ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να είναι έτοιμος να απαντήσει πειστικά τι πρωτοβουλίες θα πάρει αν η ΕΚΤ σταματήσει να παρέχει ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες και προκληθεί ασφυξία στην αγορά, πως θα μπορέσει άμεσα να φορολογήσει τον πλούτο με διαλυμένους εισπρακτικούς μηχανισμούς του κράτους, πως θα χαράξει αυτόνομη δημοσιονομική πολιτική μέσα στο κοινό νόμισμα με τις χώρες της Ευρωζώνης ως επί το πλείστον εχθρικές και πολλά ακόμη αντίστοιχα ερωτήματα.

Όμως, η σταθερή και αταλάντευτη θέση του αποτελεί την μοναδική ελπίδα εξόδου από την κρίση για τον ελληνικό λαό. Οι πολιτικές των μνημονίων και της Τρόικα απέτυχαν. Ο ελληνικός λαός σήμερα δεν έχει να χάσει πραγματικά τίποτα, μόνο τις αλυσίδες του. Στην πραγματικότητα, το κόμμα(πια) από τώρα θα πρέπει να βάζει τους στόχους διακυβέρνησης και να επεξεργάζεται όλες τις δυνατές λύσεις στα προβλήματα που θα ανακύψουν.( Στάση πληρωμών, έξοδο απ το Ευρώ, εθνικοποίηση των τραπεζών, έλεγχο στη ροή των κεφαλαίων κλπ) Δεν χρειάζεται μόνο Plan B, άλλα και C και D και Ε.

Παράλληλα, η κυβέρνηση της Αριστεράς θα είναι αναγκασμένη να συγκρουστεί με την Ε.Ε. Κάτι τέτοιο, όχι μόνο δεν είναι αρνητικό αλλά ανάλογα με τη διεθνή συγκυρία μπορεί να προκαλέσει μια πραγματική ρηγμάτωση και ανατροπή της. Τόσο γιατί η αλληλεξάρτηση είναι πολύ μεγάλη όσο και γιατί τα πάντα στην Ε.Ε κρέμονται από μια κλωστή. Ο ΣΥΡΙΖΑ και η κυβέρνηση της Αριστεράς μπορούν να δημιουργήσουν τη μεγάλη ρωγμή και τότε όντως η σύσσωμη η Ευρώπη να αναγκαστεί να ξανακοιτάξει τον εαυτό της στον καθρέφτη. Τότε όντως η ευρωπαϊκή αριστερά μπορεί να τεθεί μπροστά σε τεράστια διλήμματα αλλά και μεγάλες προοπτικές.

Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να ανατρέψει την ΕΕ. Μπορεί όμως να βάλει το φιτίλι της ανατροπής. Αυτή η Ένωση που κλυδωνίζεται δεν έχει πια λόγο να υπάρχει. Όχι γιατί θέλουμε να γυρίσουμε στα έθνη-κράτη του 19ου αιώνα. Αλλά γιατί η Ευρώπη του Σοσιαλισμού, που περνάει μέσα από την αλλαγή των συσχετισμών, δεν μπορεί να φτιαχτεί πάνω στα φθαρμένα υλικά του ευρωπαϊκού καπιταλισμού.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει μια μοναδική ευκαιρία για τον ελληνικό και τους Ευρωπαϊκούς λαούς, να είναι ο πρωτεργάτης μιας μεγάλης αλλαγής. Αρκεί να μη μας ξεφεύγει ότι η μεγάλη μάχη, στην παρούσα φάση, δίνεται στον Ευρωπαϊκό νότο, όχι γενικά και αφηρημένα στην Ευρώπη. Ο άμεσος στόχος του χρειάζεται να είναι η αλλαγή των συσχετισμών στο ελληνικό κοινοβούλιο. Η κυβέρνηση της Αριστεράς είναι υποχρεωμένη να δράσει από την πρώτη μέρα για την κατάσταση στην Ελλάδα.. Δεν έχει χρονικό περιθώριο να περιμένει την «ωρίμανση των συνθηκών» στην Βόρεια Ευρώπη. Ίσως τελικά η «άλλη» Ευρώπη να περιμένει την Ελλάδα.

 

*Ο Άλκης Αντωνιάδης είναι μέλος της οργάνωσης ΣΥΡΙΖΑ Βελγίου

 

ΠΗΓΗ: ΙΣΚΡΑ