Τίμα το ψωμί σου (Μέρος ένατο): Λίβανος

του Marx Factor

 

Την ιδια τριετία που ταξιδευα καποιους μηνες στο Μαλάουι ήρθε η εντολή να κάνω ένα ταξίδι στον Λίβανο. Εκεί μόλις είχε τελειώσει ενας 17χρονος αιματηρότατος εμφύλιος πόλεμος. Υπήρχε μια ταξιδιωτική οδηγία που διατηρήθηκε αρκετά χρόνια μετά την ειρήνη σύμφωνα με την οποία οι ΗΠΑ δεν επέτρεπαν σε υπηκόους της να ταξιδεύουν στον Λίβανο. Σαν χώρα που μετά την ανεξαρτησία της απο τους Οθωμανούς είχε γίνει Γαλλικο προτεκτοράτο και μόνο το 1932 φτιαχτηκε ενα...
συνταγμα αλλα ουσιαστικά το 1943 επαναστατώντας κατά της κυβέρνησης του Βισύ και κάτω απο την ενοπλη αγγλική προστασία απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, ειχε διατηρήσει τον θεσμό των κρατικων μονοπωλιων σε μερικους τομεις που οι δασμοί τους μπορουσαν να συντηρήσουν ενα ελάχιστο κράτος γιατι ολες σχεδον οι άλλες λειτουργίες ηταν ιδιωτικες. Ο καπνός ηταν ενας απο αυτους τους λιγους τομείς που παρέμενε στην μονοπωλιακη κατάσταση.Το μονοπώλιο του Λιβάνου ενω ειχε την γραφειοκρατία ολων των μεγάλων οργανισμών ειχε και μια ευφυία στο πως συνυπήρχε σε μια παγκόσμια αγορά που πριμοδοτούσε την ιδιωτική πρωτοβουλία. Στον Λίβανο δεν υπήρχε εκεινη την εποχή κανένας δασμός για εισαγωγή τσιγάρων. Ειχαν μηδεν φορο για τον εισαγωγέα και κατ’επέκταση τον κατασκευαστή. Σαν αποτέλεσμα η λιανική τιμή τους ηταν εξαιρετικά χαμηλή. Για να δωσω ενα παράδειγμα ,τοτε το Μαλμπορο έκανε στην Ελλάδα 280 δραχμες δηλαδη περίπου 1,12 δολλαρια ενω στον Λιβανο 30 σεντς δηλαδη 75 δραχμες. Αυτο εκανε τον Λιβανο ενα εξαιρετικα ελκυστικο κέντρο συγκέντρωσης φτηνων τσιγάρων που διανεμοταν μετα σε ολη την Μ.Ανατολη με εξαιρετικά ανταγωνιστικές τιμές. Οι εταιρειες τσιγάρων ειχαν φοβερά κερδη χωρις να ανεβάζουν καθολου τη τιμή τους. Υπηρχε ομως μια συμφωνία. Ανάλογα με το ποσοστο της αγοράς που ειχε μια εταιρεία στο συνολο των «σηματων» της δηλαδη σε ολες τις μάρκες τσιγάρων που εβγαζε, ηταν υποχρεωμένη να αγοράζει αυτο το ποσοστο (οχι τη ποσοτητα ) φυλλων καπνου που εβγαιναν στον Λιβανο σε τιμες πολυ ψηλοτερες απο αυτές που η ιδια εταιρεια πληρωνε αλλου. Αν δηλαδη ειχε 30% της αγοράς επρεπε να αγοράσει 30% της ποσοτητας των φυλλων που ειχαν βγει και αν για τέτοια καπνά αλλου πληρωνε 3 δολλαρια το κιλο στον Λιβανο θα πληρωνε κατι παραπάνω , κατι πολυ παραπάνω που το συμφωνουσε με το μονοπώλιο γυρω στον Δεκέμβρη με Φλεβάρη. Ο Λιβανος εβγαζε τοτε 6 χιλιαδες τοννους καπνά , αλλα εισηγαγε 20 δις πακεττα δηλαδη με 0,65 γραμμαρια καπνο εβαζε μεσα τσιγάρα με συνολικο βαρος 260 χιλιάδων τοννων καπνου και οχι μονο για τον Λιβανο αλλα για ολη την Μ.Ανατολη. Απο ενα κιλο φυλλο καπνου ενας μεταποιητής ειχε κερδος απο 6 ως 15% ενω απο ενα κιλο τσιγάρα ειχε 800 % με 1200% . Σταδιακα το κερδος στα τσιγάρα παγιωθηκε στο 800%. Σκεφτοταν λοιπον ενας διευθυντης πωλησεων μιας εταιρείας τσιγάρων «Θα ξοδέψει το τμημα αγορών πρωτης υλης 10 εκατομμυρια δολλαρια και εμεις με τα τσιγάρα θα βγάλουμε καθαρο κερδος 90 εκατομμυρια δολλαρια, ακομα και αν το τμημα αγορών εχει ολο το κοστος σαν ζημια, δηλαδη ακομα και αν δεν χρησιμοποιησουμε ουτε ενα γραμμαριο απο αυτα που θα αγοράσουμε» Σε αυτη την συναλλαγη το μονοπωλιο κερδιζε 1 με 2 εκατομμυρια δολλαρια απο την πωληση και ενα απροσδιοριστο κεφάλαιο απο την εξαγωγη αυτών των τσιγάρων σε αλλη χωρα. Πολλες φορές η εξαγωγή ηταν και λαθραία. Την ιδια ωρα ηταν ελευθερο το μονοπωλιο να κανει οποια κοινωνικη πολιτικη ηθελε στη τιμη παραγωγου και να δινει εξαιρετικες τιμες με αντάλλαγμα ψηφους. Ακομα και τώρα που υπαρχει πλεον ενας χαμηλος δασμος σε σχεση με την παγκοσμια πραγματικοτητα του υψους 30% για καθε πακεττο (ενω στις αλλες χωρες ειναι μεταξυ 60 και 78%) το μονοπωλιο καταγράφει καθαρα ετησια κερδη μετα φορων της ταξης των 78 εκατομμυριων δολλαριων ενω η παραγωγη εχει πεσει στις 4 χιλιαδες τοννους καπνά.
Θαυμασα την ευφυια των Λιβανέζων που ειχαν επινοήσει ενα συστημα που ολοι κερδιζαν εκτος βεβαια απο τους καπνεργάτες αν και οι μισθοι τους παλι ηταν καλυτεροι απο τους δικους μας στην Ελλαδα απλα ηταν μισθοι επιβίωσης και οχι καλοπέρασης. Οι τσιγαράδες γιατι πουλουσαν ογκο το μονοπώλιο γιατι ειχε εσοδα απο την μεταπωληση, και γιατι η πολιτικη ηγεσια που το διοριζε επανεκλεγόταν απο τις ψηφους των καπνοπαραγωγικων περιφερειών και ο αγροτης γιατι πουλουσε μετρια καπνα με 8 ως 10 δολλαρια το κιλο οταν τα καλυτερα στο κοσμο ελληνικα εκαναν 5 ως 6 δολλαρια το πολυ.
Αυτή τη φορά δεν ταξιδευα μόνος, ημουν με ενα υψηλοβαθμο πελάτη τον διευθυντη αγορών της δευτερης μεγαλυτερης πολυεθνικης τσιγάρων και το διευθυντη του ελληνικου παραρτήματος της πολυεθνικης για την οποία δούλευα. Ειχαμε μια πρώτη διανυκτέρευση Λευκωσία οπου μας ενημέρωσε για τη κατάσταση ενας σκωτσεζος διευθυντης πωλησεων τσιγαρων για ολη την Ανατ.Μεσογειο και Μ.Ανατολη ο οποίος και ενώθηκε μαζι μας για να δώσει στην Αποστολη ακομα πιο μεγάλο κυρος. Η αποστολη ειχε τον εξης σκοπο: Αφου πληρώναν ετσι κι αλλιως υπερτιμημένη τιμη για τα καπνά και καναν τα στραβά ματια γιατι βγάζαν κερδη απο τα τσιγάρα, θέλαν να ανεβάσουν την χρησιμοτητα αυτών των καπνων ωστε να μην «τα πετάν» τα λεφτά. Επίσης θελαν να το «πουλήσουν» αυτο σαν «Βοήθεια» στο Μονοπωλιο να επιδιορθώσει την παραπαίουσα οικονομία αλλα και την θέση του μεσα σε αυτή. Σε αντάλλαγμα ελπιζαν ότι περα απο το κερδος των τσιγάρων θα τους επέτρεπε το Μονοπώλιο να «διαλέξουν» τα καπνά καλύτερης ποιοτητας απο το ποσο που υποχρεωτικα επρεπε να πάρουν. Αυτο ειναι απο τοτε η στρατηγικη ολων των εταιρειων τσιγάρων μεχρι σημερα. Ολες ξερουν οτι πρέπει να τα φορτωθουν σε ψηλες τιμες και καθεμια κάνει το «χορευτικό» της για να ελκυσει το Μονοπώλιο και να μπορέσουν να διαλέξουν τα καλυτερα αφηνοντας τα χειρότερα για τους ανταγωνιστές τους. Εκει εμπαινα και εγω. Θα ημουν το «χορευτικο», θα επρεπε να ξαναφτιάξω την ποικιλια που ειχε διασχισθει σε μια πανσπερμια τυπων, και να εργαστω με αγροτες και γεωπονους βελτιωνοντας την ποιοτητα των καπνων.
Μολις βγηκαμε χαράματα απο το αεροπλάνο στη Βηρυττο μας περιμενε ο τοπικος διευθυντης της εταιρειας τσιγάρων και μας εβαλε στο αμάξι. Στο δρομο επαθα σοκ. Ολα τα κτηρια ηταν σαν ελβετικο τυρι γεματα με τρυπες μερικες τοσο μεγάλες που εβλεπες μεσα. Σε πολλα κτηρια ελλειπε ολοκληρος ενας απο τους τεσσερις τοιχους και εβλεπες απο μεσα ανθρώπους να ζουν να κοιμουνται να μαγειρευουν να πινουν καφε αν και ειχαν ολοι πετάξει μια κουρελου για να καλυπτουν το τοιχο που ελλειπε. Το ασφαλτοστρωμα ηταν σκαμμένο η γεματο με αντιαρματικα εμποδια και σε καθε χιλιομετρο στη πολη η 3-5 χιλιομετρα στην εθνικη υπήρχαν στρατιωτικα και παραστρατιωτικα μπλοκα απο τις militia των αντιμαχομενων φατριων. Υπηρχαν και μπλοκα του ΟΗΕ αλλα και μπλοκα του Συριακου στρατου που τοτε ελεγχε ο,τι κομματι δεν ελεγχε το Ισραηλ. Ηταν ενα φοβερο θεαμα. Περνώντας απο τη συνοικια των ξενοδοχειων που ειχε γινει στις αρχες του 80 η τρομερη «μαχη των ξενοδοχειων» που ειχε κρατησει 6 μηνες!! Εβλεπες το απολυτο βιβλικο τοπιο...κολοσσοι πρωην πολυτελειας , ουρανοξυστες, να φαντάζουν σαν στοιχειά με κατεβασμένους τοιχους διαμπερεις τρυπες σιδερα που χασκαν στο κενο, καλωδια ψηλης τασης να κρεμονται μετέωρα και να τα παιρνει ο ανεμος δωθε κειθε...νερά να στάζουνε η να αναβλυζουν απο τρυπες στο δρομο.
«Εδω το συστημα αποχετευσης» αρχισε να μας εξηγει ο τοπικος διευθυντης ο Μουνιφ «εχει ανεπανορθωτα εμπλακει για πάντα με το συστημα υδρευσης, μην τολμησετε να πιειτε τιποτε εκτος απο εμφιαλωμενο και μη μαγειρέψετε καν με το νερο της βρυσης, οταν μαλιστα κανετε μπανιο κρατάτε καλα κλειστο το στομα σας και βαζετε μετα οινοπνευμα σε ο,τι αμυχες η πληγες εχετε».
Πηγαμε κατευθειαν για συσκεψη στο Μονοπωλιο οπου καταλάβαμε τι ψηλο βιοτικο επιπεδο ειχαν οι Λιβανέζοι πριν τον πολεμο. Ολα τα γραφεια χλιδάτα , με μικρα ψυγειακια για ποτα κεράσματα και πουρα στους επισκεπτες ακομα και των μεσαιων υπαλληλων. Σε καθε τραπεζι αναψυκτικα και απο ενα πακεττο απο ολες τις μαρκες τσιγάρων του Μονοπωλιου και απο ολες τις μαρκες τσιγάρων του δεδομενου πελάτη που το επισκεπτοταν. Αφθονος καφες με καρδαμο και παγωμενο εμφιαλωμενο νερο. Πανέμορφες Λιβανεζες στη γραμματειακη υποστήριξη και αφθονα δωρα ανακατεμμένα με καλά λογια η κολακειες. Η Ανατολιτικη γοητεια και μαλαγανιά σε ολο της το μεγαλείο. Προσωπικα εκεινη τη στιγμη το αποφάσισα, καλυτερα αυτή η ζεστη ευγένεια και καλοπεραση εστω κι αν ειναι κολακεια παρά το ρατσιστικο Νταχάου και τα κολαστήρια ανθρωπων των πρωην Βρεττανικων Αποικιών. Τοτε εκανα και μια αιρετικη σκέψη που με συντροφευει εκτοτε «Στο διαλο ο δυτικος πολιτισμος και ο καθως πρεπισμός του και ο πουριτανισμός του, ειμαστε ανατολιτες και γουστάρω».
Μετα απο συζητησεις για το τι και πως θα το κανουμε ειμασταν ολοι χαρουμενοι γιατι οι Λιβανεζοι ειχαν συμφωνησει σε ολα. Μετα απο 4 χρονια δουλιας στη δεκαετια του 90 και ηδη δυο χρονια δουλιας τωρα ξερω οτι παντα οταν κανουν δουλιες μπροστά στον ξενο συμφωνουν σε ολα οσα πει. Ας ειναι...τοτε ειμασταν χαρουμενοι. Μετα περηφανοι θελαν να μας δειξουν τα εργοστάσια τους. Πηγαμε προς τα βουνα. Εκει ηταν οι συνοικιες των πλουσιων χριστιανων και των δρουζων . Οι δυο σεκτες πολεμησαν αιματηροτατα στον εμφυλιο αλλα ειχαν και ισχυροτατη μεγαλοαστικη ταξη που ηταν σε συνεχη «ειρηνη» και συζήτηση για το πως θα μοιράζονται τον πλουτο των περιοχων τους οσο κρατουσε ο πολεμος.Ετσι στις συνοικιες των πλουσίων ηταν σαν να μην ειχε περάσει ο πολεμος εκτος απο κατι περιφερειακα σπιτια στα ορια των δυο κοινοτήτων που ειχαν κατι τρυπες αλλα μονο απο σφαιρες ουτε απο πυροβολικο ουτε απο μυδραλλιοβολα οπως ηταν η υπολοιπη μεσοαστικη και εργατικη Βηρυττος.
Οταν φτασαμε σε ενα εργοστασιο στη κορφη του βουνου και μπηκαμε μεσα εσκασα στα γελια. Δουλευανε καπνα και ενω ειχαμε συνηθισει να βλεπουμε τη πρωτη φαση της επεξεργασιας που ερχονται τα δεματα του χαρμανιου απο αποθηκη και μπαινουν σε κλιβανους κενου (κατασκευασμενους με προδιαγραφες υποβρυχιων) για να υγρανθουν και βγαινουν αχνιστα και μαλακα σαν βαμβακι, εκει ηταν ενας φελλαχος με φεσι και μια μανικα σαν να ποτιζε το γκαζον του και ερριχνε νερο πανω στα δεματα. Αυτο ηταν εγκλημα ποιοτητας συντηρησης εκτος απο επικινδυνο γιατι στα εργοστασια εχει ρευμα ψηλης τάσης. Γυρισα και ρωτησα τους διευθυντες «τι στο διαλο κανει και πως το επιτρέπετε?» και μου εξηγησαν οτι οι κλιβανοι καταστραφηκαν στο πολεμο και μεχρι να ερθουν καινουργιοι τα υγραινουν ετσι. Οταν τους εξηγησα τους κινδυνους ηλεκτροπληξιας και μουχλιάσματος των καπνων μου απάντησαν «αυτος προσέχει και για τη μουχλα μην ανησυχεις αυτα τα καπνά ειναι για τα δικα μας τα τσιγάρα οχι για τα δικά σας»
Οταν πλησιασα στα δεματα ειχα το δευτερο σοκ. Ηταν καπνά εσοδείας 1975 και ειχαμε 1992, εκει κατάλαβα σε τι προιον δουλευα. Ενα σκυλο αντοχης ενα σκληρο υλικο που αν αγοραζοταν με προσεκτικη σπεκουλα και ειχε οικονομικες αντοχες ο αγοραστής μπορουσε να παράγει κερδος για 17 χρονια χωρις να χαλάει!!
Το βραδυ φτασαμε κατακοποι στο ξενοδοχειο «Summerland» αφου προηγουμενος ειχαμε φάει βραδυνο εξαιρετικα μπαρμπουνια σε μια απο τις καλυτερες ψαροταβερνες που εχω παει στη ζωη μου στο «Σουλταν Ιμπραχημ» με σημα ενα μπαρμπουνι χαμογελαστο με φέσι . Οι Λιβανεζοι μου εξηγησαν οτι «Σουλταν Ιμπραχημ» λενε χαιδευτικα το μπαρμπουνι αλλα το λεν και μπαρμπουνι. Προσεξα οτι στα περισσοτερα ψάρια ειχαν τα ιδια ονοματα με εμας. Δεν λεω –επιτηδες- οτι χρησιμοποιουσαν τα ελληνικα ονοματα γιατι μπορει εμεις να ειχαμε κανει το αναποδο και το πιο λογικο ηταν ναχαμε κανει και οι δυο το ιδιο, οι γλωσσες και οι πολιτισμοι ειναι παντοτε αμοιβαια δάνεια και αντιδάνεια οποιος πιστεύει οτι καποιος πολιτισμός δινει χωρις να παιρνει δεν ειναι αγράμματος η ανιστορητος μονο ειναι κυριως ηλιθιος. Εκτος απο μπαρμπουνι φαγαμε και εξαιρετικο «Αλ Σαργκο» στη σχαρα...Σαργο δηλαδη.
Στο ξενοδοχειο μας περιμενε εκτος απο τους ρεσεψιονιστ ενας υπεροχος φελλαχος αραβας ντυμενος με τα παραδοσιακα ρουχα και μας κερασε ενα βραδινο καφε με καρδαμο...σκυβοντας σε μενα που αναμεσα στον αγγλο τον σκωτσεζο και τον ελβετο φαινομουν σαν ο πιο λιβανεζος μου ειπε κατι στα αραβικά ...του απάντησα στα γαλλικα οτι δεν ξερω λιβανεζικα. Μου παραπονεθηκε στα γαλλικα οτι εμεις η νεα γενια του Λιβάνου οταν βγαινουμε εξω να μορφωθουμε σνομπαρουμε τη μητρικη μας γλώσσα. Κατάλαβα ποσο Λιβανεζος του φαινομουνα και εβγαλα το διαβατηριο μου χαμογελώντας και τοτε εμαθα και την εθνικοτητά μου στα αραβικά «Γιουνάνι».
Την αλλη μερα θα φευγαμε για τον εμπολεμο ακομα και υπο κατοχη κατα τη μιση του εκταση Αλ Τζανουμπ....τον Νοτιο Λιβανο. Εκει στη πρωτη γραμμη της μαχης εβγαινε το καπνο που εκανε τους μετοχους μας πλουσιους.

(Συνεχιζεται)