Κατ. Παρδάλη
Κυκλοφόρησε το Δεκέμβρη του 2007 και στην Ελλάδα το βιβλίο του Μίκλος Κουν για τον Μπουχάριν. Πρόκειται για τη βιογραφία του συκοφαντημένου ηγετικού στελέχους των Μπολσεβίκων. Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1988 στη Βουδαπέστη. Ο συγγραφέας είναι Ούγγρος ιστορικός και καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης. Κύριο πεδίο έρευνάς του αποτέλεσε η ιστορία της Ρωσίας και της μετέπειτα Σοβιετικής Ένωσης στο 19ο και 20ό αιώνα. Είναι, επίσης, εγγονός του Μπέλα Κουν, του κομμουνιστή ηγέτη της...
επανάστασης του 1919 στην Ουγγαρία, που εκτελέστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’30 από τον Στάλιν (1).
Ο Μπουχάριν είναι ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα είτε από τις λίγες αναφορές του ΚΚΕ (που τον στηλιτεύουν σαν ηγέτη της «δεξιας» αντιπολίτευσης και αντικομματικό στοιχείο), είτε από τις «δίκες της Μόσχας» (1936-1938) και τις εκκαθαρίσεις του Στάλιν. Μάλιστα, η δίκη του Μπουχάριν (γνωστή ως «δίκη των 21» ή δίκη του «δεξιού-τροτσκιστικού αντισοβιετικού κέντρου») ήταν από τις πιο διαβόητες, αφού ήταν ανοιχτή και στους ξένους δημοσιογράφους και η «ομολογία» των κατηγορουμένων είχε κυκλοφορήσει σε όλο τον κόσμο.
Η ζωή του, οι πολιτικές του απόψεις, η συνεισφορά του στη μαρξιστική θεωρία και στην Επανάσταση του ’17 και στην προσπάθεια για τη δημιουργία του πρώτου εργατικού κράτους στον κόσμο, ακόμα και τα λάθη του, «αγνοήθηκαν» από την ελληνική Αριστερά μετά το 1934 και την οριστική ρήξη του Μπουχάριν με τον Στάλιν.
Ο Μπουχάριν υπήρξε ένας από τους πιο επιφανείς πολιτικούς και κομματικούς ηγέτες των Μπολσεβίκων. Επαιξε κεντρικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής του κόμματος, τόσο πριν όσο και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Ηταν οικονομολόγος, πολύγλωσσος,
θεωρητικός του μαρξισμού με πλατιά μόρφωση σε πολλά πεδία. Ήταν επίσης ακαδημαϊκός δάσκαλος στο τμήμα Ανθρωπιστικών Επιστημών της Σοβιετικής Ακαδημίας Επιστημών. Ουσιαστικά, ήταν από τους κυριότερους διανοούμενους του κόμματος την πρώτη περίοδο της επανάστασης. Ο Λένιν
στη «Διαθήκη» του (γράμμα στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ, το 1922) αναφέρει: «Από τα πιο νέα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, θα ήθελα να πω λίγα λόγια για τον Μπουχάριν και τον Πιατάκοφ. Κατά τη γνώμη μου είναι οι πιο ικανοί ανάμεσα στους νέους, και σχετικά με αυτούς πρέπει να
έχουμε υπόψη ότι ο Μπουχάριν όχι μόνο είναι ο πολυτιμότερος και σημαντικότερος θεωρητικός του Κόμματος, αλλά δικαιολογημένα μπορεί να θεωρείται σαν το αγαπημένο παιδί όλου του Κόμματος».
Από το θεωρητικό του έργο η σημαντικότερη συνεισφορά του στη μαρξιστική θεωρία ήταν το βιβλίο με τίτλο «Ο Ιμπεριαλισμός και η παγκόσμια οικονομία». Το βιβλίο, τον πρόλογο του οποίου είχε γράψει ο Λένιν, κυκλοφόρησε το 1915, στη μέση του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου. Ένα χρόνο πριν γράψει ο Λένιν το «Ιμπεριαλισμός-το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού».
Την περίοδο εκείνη είχε ξεσπάσει η διαμάχη μεταξύ των μαρξιστών -που κατέληξε στη διάσπαση της Β΄ Διεθνούς- για το χαρακτήρα του πολέμου και τη στάση των σοσιαλιστικών κομμάτων απέναντι σ’ αυτόν. Η ανάλυση του Μπουχάριν για τον ιμπεριαλισμό υπήρξε η πιο βαθιά και τεκμηριωμένη για
την εποχή του. Αναδείκνυε την όλο και αυξανόμενη σύνδεση του κεφάλαιου με το κράτος και αποδείκνυε ότι οι ανταγωνισμοί σε ένα παγκόσμιο επίπεδο -οι οποίοι είχαν σαν αποτέλεσμα τους πολέμους- δεν αποτελούσαν «παρέκκλιση», αλλά σύμφυτο στοιχείο της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Οι
πόλεμοι και ο ιμπεριαλισμός θα σταματούσαν μόνο με την επανάσταση και την ανατροπή του καπιταλισμού. Αντέκρουε έτσι και εξέθετε τις λάθος απόψεις των ρεφορμιστών της Β΄ Διεθνούς (και του Κάουτσκι), σύμφωνα με τους οποίους ο σύγχρονος καπιταλισμός θα μπορούσε να αναπτυχθεί
ειρηνικά και, κατά συνέπεια, ο πόλεμος και ο ιμπεριαλισμός θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν ως μια «παρέκκλιση» ή ένα «λάθος».
Άλλο έργο του Μπουχάριν ήταν η «Θεωρία του ιστορικού υλισμού», που στην Ελλάδα είχε εκδοθεί το 1927 με μετάφραση και εισαγωγή του Παντελή Πουλιόπουλου (που υπογράφει με το ψευδώνυμο Φίλιππος Ορφανός).
Επίσης, ήταν ο συγγραφέας του Προγράμματος των Κομμουνιστών (Μπολσεβίκων) το 1918. Έγραψε μάλιστα και μια εκλαΐκευση αυτού του προγράμματος με τίτλο «Το αλφάβητο του Κομμουνισμού» -που κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα το 1929.
Ο Μίκλος Κουν παρουσιάζει τη ζωή του Νικολάι Μπουχάριν από τα πρώτα μαθητικά του χρόνια και την ένταξή του στο κίνημα και στους Μπολσεβίκους. Την εξορία, την επανάσταση του ’17, τα χρόνια μετά τη νικηφόρα επανάσταση, τον εμφύλιο, τις δυσκολίες και την κατάσταση στην ΕΣΣΔ και τους Μπολσεβίκους. Τις θέσεις που πήρε στις διαμάχες μέσα στο κόμμα, τα λάθη, τη διαφωνία του με τον Τρότσκι, την προσωρινή στήριξη στον Στάλιν, τη μετέπειτα σύγκρουση μαζί του, μέχρι τις διαβόητες δίκες και την εκτέλεση του Μπουχάριν στις 15 Μαρτίου 1938.
Ο Μπουχάριν γεννήθηκε το 1888 και από πολύ νέος εντάχθηκε στην πολιτική δράση. Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1905, ενώ το 1906 οργανώθηκε στο Ρώσικο Σοσιαλιστικό και Εργατικό Κόμμα και από το 1908 στους Μπολσεβίκους. Το 1911 συνελήφθη, εκτοπίστηκε και απέδρασε στο
εξωτερικό. Εκεί γνωρίστηκε με τον Λένιν, τον Ζηνόβιεφ, τον Κάμενεφ, τον Τρότσκι και πολλούς άλλους επαναστάτες και επαναστάτριες που έπαιζαν και θα έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του ’17 και μετά.
Από το 1917 ως το 1929 διετέλεσε αρχισυντάκτης της «Πράβντα» (2). Το 1934 έγινε αρχισυντάκτης της «Ισβέστια» (εφημερίδας των Σοβιέτ) -της οποίας εκτίναξε και την κυκλοφορία στα ύψη.
Γράφει ο Μίκλος Κουν (σελ. 190): Την άνοιξη του 1919 ο Μπουχάριν έγινε και επίσημα ένας από τους κορυφαίους ηγέτες της Σοβιετικής Ρωσίας, όταν στο 8ο Συνέδριο του κόμματος, μαζί με τον Καλίνιν και τον Ζηνόβιεφ, έγινε αναπληρωματικό μέλος του 8μελούς Πολιτικού Γραφείου, με
τακτικά μέλη τους Λένιν, Τρότσκι, Κάμενεφ, Κρεστίνσκι και Στάλιν. Αυτό βέβαια δεν συνοδεύτηκε από αναβάθμιση της εξωτερικής του εμφάνισης. Ο Μπουχάριν, αρχισυντάκτης της «Πράβντα», φορούσε τα ίδια φθαρμένα ρούχα που είχε ταλαιπωρήσει στην εμιγκράτσια (εξορία) και, σύμφωνα με την εύστοχη παρατήρηση του Τρότσκι «διατήρησε τις συνήθειες του γεροντικού φοιτητή»…
Διετέλεσε επίσης επικεφαλής της Κομιντέρν (3ης Κομμουνιστικής Διεθνούς) από το 1926-1929.
Πηγές
Στην έρευνά του για τον Μπουχάριν, ο συγγραφέας χρησιμοποίησε όλες
τις διαθέσιμες πηγές που υπήρχαν πριν το 1989: τα πρακτικά των
συνεδρίων, τον Τύπο της εποχής («Πράβντα» κ.λπ.), τις γραπτές μαρτυρίες
των πρωταγωνιστών. Επίσης, μαρτυρίες επιζώντων συγγενών κάποιων θυμάτων
των εκκαθαρίσεων -τους οποίους αναζήτησε και βρήκε προκειμένου να έχει
και τις απόψεις τους. Έτσι, μέσα από την προσπάθεια για τη βιογραφία
του Μπουχάριν, φαίνεται και η γενικότερη κατάσταση τα χρόνια εκείνα
-από πριν την επανάσταση του 1917 και μέχρι το 1938. Παρά το γεγονός
ότι οι αναγνώστες που δεν είναι εξοικειωμένοι με την περίοδο ίσως
μπερδευτούν από τα πάρα πολλά ονόματα των ανθρώπων που εμφανίζονται στο
βιβλίο, εξακολουθεί να είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί. Εκτός
των άλλων, και για δύο πολύ σημαντικά συμπεράσματα που δείχνει καθαρά:
Το πρώτο είναι ότι καταρρίπτει τους μύθους για το τάχα μονολιθικό
κόμμα των Μπολσεβίκων και του Λένιν, που δήθεν δεν δέχονταν ή τσάκιζαν
κάθε άλλη άποψη ή διαφωνία. Σ’ όλο το βιβλίο φαίνεται η πληθώρα των
απόψεων, η τεράστια και δημοκρατική συζήτηση, η συντροφικότητα και η
ενότητα στη δράση όλων των διαφωνούντων, οι μεταξύ τους συντροφικές
σχέσεις. Όσο αφορά στον Λένιν, με τον οποίο ο Μπουχάριν -αλλά και
πολλοί άλλοι/ες- είχε κατά καιρούς διαφωνήσει, ο συγγραφέας μάς λέει
ότι όχι μόνο δεν απαγόρευε την ελεύθερη έκφραση της διαφορετικής άποψης
μέσα στο κόμμα, ακόμα και σε ζητήματα στρατηγικής, αλλά συνειδητά το
επιδίωκε αυτό. Και φέρνει για παράδειγμα τη συνδιάσκεψη της Βέρνης
(αρχές Μαρτίου 1915), που είχε κύριο θέμα το ζήτημα του πολέμου και της
ειρήνης. Στο ζήτημα αυτό, ο Μπουχάριν είχε διαφορετική άποψη από τον
Λένιν, τον Ζηνόβιεφ και πολλούς άλλους. Και επειδή δεν προλάβαινε να
φτάσει στη συνδιάκεψη, ο Λένιν ζήτησε την αναβολή της για να μπορέσει
να μιλήσει ο Μπουχάριν, «ο μόνος Μπολσεβίκος πολιτικός που αυτή την
περίοδο σε πολλά σημαντικά ζητήματα είχε διαφορετική σοβαρή άποψη και
σε ανοιχτή συζήτηση να ξεκαθαρίσουν τις απόψεις τους». Η συνδιάσκεψη
δέχτηκε την αναβολή. Μάλιστα (παρά τις διαφωνίες του με τον Λένιν), ο
Μπουχάριν εκλέχτηκε στην τριμερή επιτροπή (Λένιν, Ζηνόβιεφ, Μπουχάριν)
που συνέταξε το τελικό κείμενο της συνδιάσκεψης, καθώς και στη
συντακτική επιτροπή του νέου θεωρητικού περιοδικού του κόμματος
(«Κομμουνιστ»).
Το δεύτερο συμπέρασμα που φαίνεται πεντακάθαρα μέσα από το βιβλίο
είναι ότι δεν υπήρξε καμία ομαλή και φυσική συνέχεια από τον Λένιν προς
τον… Στάλιν (πράγμα που πολλοί, ακόμα και αριστεροί, ισχυρίζονται).
Δόθηκαν μάχες μέσα στο μπολσεβίκικο κόμμα σε όλη τη δεκαετία του 1920
και μέχρι το 1932. Μάχες που πήραν μέρος όχι μόνο τα παλιά στελέχη των
Μπολσεβίκων, αλλά και χιλιάδες μέλη του κόμματος που είχαν συμμετάσχει
στην επανάσταση και που ήθελαν να παλέψουν για το όραμα του νέου
εργατικού κράτους. Η επικράτηση του Στάλιν -εκτός των αντικειμενικών
παραγόντων και δυσκολιών που αντιμετώπιζε το πρώτο εργατικό κράτος στον
κόσμο- πάτησε πάνω και στη φυσική εξόντωση των επαναστατών/τριών που
είχαν σαν όραμα τη σοσιαλιστική επανάσταση και τον κομμουνισμό.
Αυτό που έχει όμως -κατά τη γνώμη μου- σημασία δεν είναι να
κρίνουμε και να καταδικάσουμε τον Μπουχάριν -και τις χιλιάδες επώνυμων
και ανώνυμων Μπολσεβίκων- για τα λάθη του. Είναι να τον δούμε σαν έναν
επαναστάτη, το θεωρητικό έργο και οι απόψεις του οποίου άλλοτε ήταν σε
εξαιρετικό επίπεδο, άλλοτε με ψεγάδια και λάθη, αλλά πάντα ενταγμένα
στο σκοπό όπου είχε μέχρι τέλους αφιερώσει τη ζωή του: στο σοσιαλισμό.
Έχουμε να μάθουμε από αυτούς τους επαναστάτες και τις επαναστάστριες.
Ο ίδιος λέει σε κάποιο σημείο στο γράμμα-διαθήκη του «προς μια
μελλοντική γενιά στελεχών του κόμματος» -το οποίο έστειλε στη γυναίκα
του λίγο πριν την εκτέλεσή του:
« … Εάν όχι μία, αλλά πολλές φορές λάθεψα στην επιλογή των μεθόδων που
έπρεπε να χρησιμοποιηθούν για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, οι
επερχόμενες γενιές ας μη με κρίνουν αυστηρότερα από ό,τι με έκρινε ο
Βλαδίμηρος Ίλιτς (Λένιν). Προχωρούσαμε για έναν και τον αυτό σκοπό, για
πρώτη φορά στην ιστορία, και ο δρόμος δεν είχε ακόμα χαραχτεί… »
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Το 1936 η νέα ηγετική ομάδα υπό τον Στάλιν ξεκίνησε μαζικές
εκκαθαρίσεις, κυρίως εσωκομματικών της αντιπάλων: παλιοί σύντροφοι του
Λένιν, ιστορικά στελέχη από την εποχή της παρανομίας και μέλη ξένων
κομμουνιστικών κομμάτων, πολλές χιλιάδες μέλη του κόμματος
χαρακτηρίστηκαν «εχθροί του λαού» και εκδιώχθηκαν, εξορίστηκαν στα
γκουλάγκ (στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας) ή εκτελέστηκαν.
Αποκορύφωμα των εκκαθαρίσεων ήταν οι Δίκες της Μόσχας (1936-1938), με
τις οποίες οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα παλιοί επαναστάτες όπως
οι Ζηνόβιεφ, Κάμενεφ, Μπουχάριν, Ρίκοφ και άλλοι.
Περισσότερα πάνω στο θέμα υπάρχουν στο άρθρο «70 χρόνια από τις Δίκες της Μόσχας» στο περιοδικό «Διεθνιστική Αριστερά» Νο 11.
(2) ΠΡΑΒΝΤΑ (Αλήθεια). Ιστορική καθημερινή εφημερίδα του μπολσεβίκικου
κόμματος. Εκδιδόταν από το 1912. Μάλιστα, ο Μπουχάριν είχε βοηθήσει τον
Λένιν όταν ήταν και οι δυο στην εξορία για την έκδοσή της.
πηγή: ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου